مطالعه تاثیر برخی از پارامترهای زیست محیطی بر روی اجتماعات ماکروبنتیک در رودخانه کارون (از بازه ملاثانی تا دارخوین)

حیات در هر اکوسیستم ابی رکن اصلی ان را تشکیل می دهد و بررسی روند پویای موجودات زنده در ارزیابی وضعیت زیستی ان اکوسیستم نقش اساسی را داراست. شناسایی گونه ها و طبقه بندی زیستگاهها اساس هر ارزیابی اکولوژیک را تشکیل می دهد و امروزه از شاخص های زیستی برای تعیین کیفیت زیست محیطی استفاده می شود. از دهه 1970 به بعد استفاده از این شاخص ها گسترش وسیعی یافت و به منظور بیان میزان خسارات وارده به یک منطقه، در اثر ورود مواد الاینده، دخالت های انسانی، بلایای طبیعی و نیز برای روند توان زیستی از این شاخص ها استفاده می شود(بیضاپور،76). یکی از مهمترین مطالعاتی که می تواند در بررسی رودخانه ها و تعیین کیفیت اب بعمل اید این است که نتایج اندازه گیریهای فیزیکوشیمیایی را با بررسی های بیولوژیکی و تعیین شاخص ها در همان زمان و نتایج حاصل از اینگونه مطالعات بیولوژیکی مقایسه نموده و حتی المقدور از خطاها و اشتباهاتی که می تواند در اندازه گیریهای فیزیکوشیمیایی و تفاسیر انها پیش اید جلوگیری بعمل اورد و این بدان خاطر است که موجودات ابزی و شاخص های بیولوژیک در طول مدت زمان و هماهنگ با تغییرات گوناگون در کمیت و کیفیت رودخانه ظاهر گردیده و با اکوسیستم ان منطقه سازش حاصل نموده اند، به عبارتی دیگر شرایط و اوضاع و احوال خاص هر منطقه، گروه خاصی از موجودات ابزی را پیرامون خود جمع اوری نموده است و چون این انطباق و سازش Adaptation درطول مدت زمان تقریبا طولانی حاصل گردیده است لذا از لغزش ها و اشتباهاتی که در اندازه گیریهای فیزیکوشیمیایی رخ می دهدبه مقدار وسیعی می کاهد. همچنین مطالعه توالی شاخص های بیولوژیک درطول رودخانه یعنی ظهور و عدم ظهور انها در ایستگاههای مطالعاتی می تواند ما را در شناسایی مناطق الوده و همچنین مناطق پاک و تمیز که ناشی از روند خودپالایی رودخانه بوده یاری نماید ویا طول مناطق الوده وگسترش انها نیزقابل بررسی ومطالعه خواهدبود (وزارت نیرو،81) لازم به ذکر است که تنوع زیستی گونه ها، اصطلاحی جدید است که از اوایل دهه 1980 بتدریج برای بیان غنا و گوناگونی گنجینه حیات در کره زمین، بکار گرفته شده است.(ریانی،78) بطور تخمینی حدود 4/1 میلیارد کیلومتر مکعب اب در سطح کره زمین به صور گوناگون وجود دارد که بیشتر ان بصورت دریاها، اقیانوس ها، کوههای یخی است. بشر تقریبا 1% کل ابهای روی زمین را مورد بهره برداری قرار میدهد که به شکل ابهای سطحی ( جویبارها، رودخانه ها و دریاچه ها و یا ابهای زیرزمینی ( چشمه و چاه ) است (مرعشی، 1384 ). کشور ایران نیز با متوسط بارندگی 250 میلیمتر ( 30% متوسط بارندگی سالانه کره زمین ) و با پراکندگی بارش بسیار متفاوت و حتی با وجود جاری بودن 92 رودخانه دایم و 12 حوضه ابریزجز کشورهای نیمه خشک جهان محسوب شده و حدود 80% ان تحت شرایط اقلیمی خشک و نیمه خشک قرار دارد ( سایت رودخانه های ایران ). استان خوزستان به لحاظ شرایط جغرافیایی و هیدرولوژیکی از بیشترین سهم ابهای شیرین درکل کشور برخوردار است. بطوریکه با جریان پنج رودخانه بزرگ و پراب ایران ( کارون، کرخه، دز، جراحی و هندیجان)حدود 33% کل منابع اب سطحی را به خود اختصاص داده است(جوهرزاده، 1382 ). حوضه ابریز کارون و دز به عنوان یکی از مهمترین حوضه های ابریز کشور در ارتفاعات زاگرس میانی قرار داشته و در محدوده پنج استان چهارمحال و بختیاری، فارس، کهکیلویه و بویراحمد، لرستان و خوزستان گسترده است. رودخانه کارون در این حوضه از بهم پیوستن شاخه های متعدد در استانهای چهارمحال و بختیاری و کهکیلویه و بویراحمد تشکیل شده و پس از پیمودن مناطق کوهستانی و پرپیچ و خم شمال استان در منطقه گتوند وارد دشت خوزستان می گردد. رودخانه کارون بطول 900 کیلومتر و عرض متفاوت بزرگترین رودخانه ایران بوده که سرچشمه ان ارتفاعات زردکوه بختیاری در سلسله جبال زاگرس می باشد. رودخانه پس از خروج از منطقه کوهستانی در ابتدای شهر شوشتر به دو شاخه تقسیم شده که شاخه غربی " شطیط " و شاخه شرقی " گرگر " نامیده می شوند. رودخانه دز نیز در انتهای شاخه شطیط به ان ملحق شده و پس از اتصال به گرگر مجددا در نزدیکی روستای بندقیر تشکیل رودخانه کارون را داده و به سمت جنوب جریان می یابد. این رودخانه از جنبه های مختلف : کشاورزی، حیات وحش، تامین اب، تامین نیروی برق و... دارای اهمیت فراوان بوده و مورد بهره برداری قرار میگیرد. در این تحقیق بمنظور مطالعه تاثیر برخی از پارامترهای زیست محیطی بر روی اجتماعات ماکروبنتیک رودخانه کارون، این رودخانه طی یکسال از پاییز 83 تا تابستان 84 مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. این پروژه در شش ایستگاه نمونه برداری برروی رودخانه از ملاثانی تا دارخوین با توجه به شرایط و محدودیت های موجود اجرا گردید. پروژه مذکور با حمایت سازمان اب و برق استان خوزستان بانجام رسید. در این مطالعه به منظور بررسی تغییرات ساختاری اجتماعات بنتیک و عوامل تاثیرگذار بر انها ، فاکتورهای محیطی رودخانه مانند اکسیژن محلول ، pH، شوری ، دما ، درصد کل مواد الی ، دانه بندی رسوبات و شاخص های کیفیت اب BOD5 ، COD ، نیترات ، فسفات ،TSS طی چهار فصل نمونه برداری از پاییز 83 لغایت تابستان 84 و در 6 ایستگاه مشخص مورد سنجش قرار گرفت. نتایج حاصل از شاخص کیفیت اب نشان می دهد که این رودخانه از نظر نظام شاخص کیفی اب در گروههای چهارم قرار می گیرد که از نظر الودگی وضعیت کیفی مطلوبی ندارد. ایستگاه شیبان در بالادست محدوده مطالعاتی بالاترین کیفیت و ایستگاه دارخوین در پایین محدوده مطالعاتی کمترین کیفیت را دارد. همچنین نتایج فاکتورهای فیزیکوشیمیایی و شاخص کیفیت اب نشان می دهد در فصل زمستان به دلیل بارش باران و افزایش دبی اب رودخانه بالاترین میزان کیفیت و در فصول گرم خشک ، بهار و تابستان متناسب با کاهش بارش و در نتیجه کاهش دبی اب کمترین میزان کیفیت مشاهده می شود. بیشترین میزان مواد الی موجود در رسوبات بستر در تمام فصول مربوط به ایستگاه اهواز، پل پنجم می باشد. مطالعه ترکیب بستر رود