تحلیل اجمالی فرایند اجرای مسکن مهر«گزارش ملی»

تأمین مسکن اقشار کم‌درآمد، وظیفه و به‌دنبال آن، از برنامه‌‌های همه کشورها بوده‌است. با گسترش شهرنشینی در ایران و مهاجرت گسترده از روستا به شهر، تغییر الگوی سکونت از خانواده‌های گسترده به خانوارهای مستقل و همچنین، رشد جمعیت و افزایش جمعیت جوان دردهه اخیر، تأمین مسکن از نیازهای اصلی خانوارها بوده که دولت‌ها همواره به‌دنبال راهکاری برای آن بوده‌اند. در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مشکل تأمین مسکن گروه‌های کم درآمد همواره از مسائل اساسی دولت‌ها بوده و به این منظور سیاست‌های مختلفی همچون واگذاری زمین دولتی، فروش متری مسکن، واگذاری مسکن به صورت اجاره به شرط تملیک، حمایت از انبوه سازان، حمایت از مسکن اجاره‌ای، واگذاری حق بهره‌برداری از زمین به‌کار گرفته شده است. طرح مسکن مهر گسترده‌ترین برنامه ساخت و عرضه متمرکز مسکن در یکصد سال اخیر کشور است که از سال 1386 با هدف احداث 5/1 میلیون واحد مسکونی آغاز گردید و «میتوان آن را به عنوان یک چرخش ساختاری در سیاست‌گذاری و تمرکز بر هدف تأمین واحدهای مسکونی ملکی برای گروه‌های کم درآمد قلمداد نمود». نوشته حاضر برآن است که ضمن ارائه گزارشی مختصر از طرح مسکن مهر، به ارائه یک برش تحلیلی از برنامه‌ها و اقدامات این طرح ‌بپردازد. در این راستا، ابتدا فرضیاتی مستخرج از تجربیات بین‌المللی به‌عنوان چارچوب ورود به بحث ارائه شده و در ادامه، به اهداف تأمین مسکن اقشار کم‌درآمد، وظیفه و به‌دنبال آن، از برنامه‌‌های همه کشورها بوده‌است. با گسترش شهرنشینی در ایران و مهاجرت گسترده از روستا به شهر، تغییر الگوی سکونت از خانواده‌های گسترده به خانوارهای مستقل و همچنین، رشد جمعیت و افزایش جمعیت جوان دردهه اخیر، تأمین مسکن از نیازهای اصلی خانوارها بوده که دولت‌ها همواره به‌دنبال راهکاری برای آن بوده‌اند. در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مشکل تأمین مسکن گروه‌های کم درآمد همواره از مسائل اساسی دولت‌ها بوده و به این منظور سیاست‌های مختلفی همچون واگذاری زمین دولتی، فروش متری مسکن، واگذاری مسکن به صورت اجاره به شرط تملیک، حمایت از انبوه سازان، حمایت از مسکن اجاره‌ای، واگذاری حق بهره‌برداری از زمین به‌کار گرفته شده است. طرح مسکن مهر گسترده‌ترین برنامه ساخت و عرضه متمرکز مسکن در یکصد سال اخیر کشور است که از سال 1386 با هدف احداث 5/1 میلیون واحد مسکونی آغاز گردید و «میتوان آن را به عنوان یک چرخش ساختاری در سیاست‌گذاری و تمرکز بر هدف تأمین واحدهای مسکونی ملکی برای گروه‌های کم درآمد قلمداد نمود». نوشته حاضر برآن است که ضمن ارائه گزارشی مختصر از طرح مسکن مهر، به ارائه یک برش تحلیلی از برنامه‌ها و اقدامات این طرح ‌بپردازد. در این راستا، ابتدا فرضیاتی مستخرج از تجربیات بین‌المللی به‌عنوان چارچوب ورود به بحث ارائه شده و در ادامه، به اهداف مسکن مهر و حجم تعهدات آن، گزارش اقدامات انجام شده در دولت نهم و دهم و ادامه‌ی آن در دولت یازدهم پرداخته‌شده است. در تحلیل و ارزیابی این طرح، لازم است به این نکته توجه شود که طرح مسکن مهر به‌عنوان برنامه‌ی ویژه ای مورد تحلیل قرار می‌گیرد که میزان ورود دولت در برنامه‌ریزی، تصویب قوانین و لوایح مرتبط و مدیریت ساخت‌وسازها و حجم اعتبارات و نقدینگی اختصاص داده شده به آن، بی‌سابقه بوده است. به تبع آن، لازم است که انتظارات برآمده از این طرح در تناسب با اولویتی که به آن در برنامه‌های دولت نهم و دهم ازنظر اعتباری، قانونی و سازمانی داده شده‌است، مورد بررسی قرار گیرد. تحلیل و ارزیابی این طرح در سه بخش 1- برنامه‌ریزی کالبدی و مدیریت ساخت، 2- ارزیابی اقتصادی و 3- ارزیابی اجتماعی طرح انجام شده است. بخش نخست با روش تحلیل محتوای برنامه‌ها از سطوح راهبردی و سیاست‌گذاری تا طرح‌ها و تحقق‌پذیری آن، از طریق بررسی مصداق‌های غالب صورت گرفته است. ارزیابی انجام‌شده در بخش‌های دوم و سوم مبتنی بر تحلیل کمی و کیفی می‌باشد. و حجم تعهدات آن، گزارش اقدامات انجام شده در دولت نهم و دهم و ادامه‌ی آن در دولت یازدهم پرداخته‌شده است. در تحلیل و ارزیابی این طرح، لازم است به این نکته توجه شود که طرح مسکن مهر به‌عنوان برنامه‌ی ویژه ای مورد تحلیل قرار می‌گیرد که میزان ورود دولت در برنامه‌ریزی، تصویب قوانین و لوایح مرتبط و مدیریت ساخت‌وسازها و حجم اعتبارات و نقدینگی اختصاص داده شده به آن، بی‌سابقه بوده است. به تبع آن، لازم است که انتظارات برآمده از این طرح در تناسب با اولویتی که به آن در برنامه‌های دولت نهم و دهم ازنظر اعتباری، قانونی و سازمانی داده شده‌است، مورد بررسی قرار گیرد. تحلیل و ارزیابی این طرح در سه بخش 1- برنامه‌ریزی کالبدی و مدیریت ساخت، 2- ارزیابی اقتصادی و 3- ارزیابی اجتماعی طرح انجام شده است. بخش نخست با روش تحلیل محتوای برنامه‌ها از سطوح راهبردی و سیاست‌گذاری تا طرح‌ها و تحقق‌پذیری آن، از طریق بررسی مصداق‌های غالب صورت گرفته است. ارزیابی انجام‌شده در بخش‌های دوم و سوم مبتنی بر تحلیل کمی و کیفی می‌باشد.