سعید سعادت
علیرضا جعفرنژادی
علی چراتی
محسن سیلسپور
یوسف رضا باقری
رسول میرخانی

عناصر سنگین و آلایندهای دیگر از جمله نیترات در خاک ها و گیاهان سبب ایجاد مشکلات زیست محیطی فراوانی شده است. عوامل متعددی از جمله مصرف کودهای شیمیایی، کارخانجات و مواد مادری خاک باعث افزایش آلودگی در محصولات کشاورزی به وی ژه سبزیجات وکاهو شده است. با توجه به اهمیت کاهو در زنجیره غذایی، شناخت و تعیین مهمترین آلاینده هاو مناطق آلوده نقش مهمی را در تولید محصول سالم خواهد داشت. به منظور بررسی میزان نیترات و عناصر سنگین در اراضی مزارع کاهوی استان های خوزستان، تهران و مازندران نمونه برداری از خاک و گیاه به صورت تصادفی ( حداقل از هر سی و پنج هکتار یک نمونه خاک و گیاه ) تهیه شد. نمونه های خاک ( عمق 30-0 سانتی متری) به صورت تصادفی و مرکب نمونه برداری و ویژگی های بافت خاک، EC، pH و غلظت نیترات، پتاسیم، فسفر قابل جذب و غلظت کل عناصر سنگین در خاک( کادمیم، سرب و نیکل) تعیین گردید. همچنین در همان مناطق نمونه گیاه تهیه و میزان نیترات و عناصر سنگین کادمیم، سرب و نیکل اندازه گیری شد. نتایج در استان خوزستان نشان داد غلظت نیترات در گیاه با میانگین 137/8 میلی گرم در کیلوگرم وزن تر در تمامی نمونه ها کمتر از ازحد مجاز( 1500 میلی گرم در کیلوگرم) بود. میانگین غلظت نیکل، سرب و کادمیم در نمونه های گیاهی به ترتیب0/41، 0/012 و 0/009 میلی گرم بر کیلوگرم وزن تر بود. نتایج در استان تهران نشان داد میانگین نیترات کاهو در مزارع(2756 میلی گرم در کیلوگرم وزن تازه) نسبت به میزان استاندارد اعلام شده توسط سازمان ملی استاندارد ایران(1500 میلی گرم در کیلوگرم وزن تازه)، 83 درصد بیشتر است. در 77 درصد مزارع مورد مطالعه میزان نیترات از حد مجاز طبق استاندارد ملی ایران فراتر بود. هم چنین نتایج نشان داد که میانگین سرب در وزن تازه کاهودر مزارع مورد مطالعه (1/46 میلی گرم در کیلوگرم) نسبت به حداکثر میزان مجاز برای سبزی ها طبق استاندارد سازمان بهداشت جهانی(0/3 میلی گرم در کیلوگرم)، 486 درصد بیشتر است. در 97 درصد مزارع مورد مطالعه، میزان سرب از حد مجاز طبق استاندارد فراتر بود. در هیچ یک از مزارع مورد مطالعه، آلودگی کاهو به نیکل ملاحظه نشد و در تمام مزارع، میزان نیکل کمتر از حداکثر مجاز(70 میلی گرم در کیلوگرم وزن تر) بود. غلظت کادمیوم در وزن تازه کاهو در مزارع مورد مطالعه 0/11 میلی گرم در کیلوگرم بود که نسبت به حداکثر میزان مجاز برای سبزی ها(0/1 میلی گرم در کیلوگرم) کمی بیشتر بود. با این وجود در 64 درصد مزارع مورد مطالعه، میزان کادمیوم از حد مجاز طبق استاندارد سازمان بهداشت جهانی(0/1 میلی گرم در کیلوگرم) فراتر بود. در استان مازندران، نتایج نشان داد که حداکثر، حداقل و میانگین غلظت نیترات 1306، 607 و 959 میلی گرم در کیلوگرم وزن خشک بوده است و از آنجاییکه حد مجاز نیترات در نمونه تر محصول کاهو1500 میلی گرم در کیلوگرم وزن تر می باشد، در نتیجه غلظت نیترات کاهو در کلیه مناطق از حد استاندارد مجاز آن پایین تر بود. نتایج غلظت فلزات عناصر سنگین در نمونه های محصول کاهو نشان داد که بدلیل پایین بودن غلظت هر یک از عناصر سنگین شامل کادمیم، سرب و نیکل اندازه گیری آن با دستگاه جذب اتمی در تمامی نمونه ها میسر نگردیده و در نتیجه غیر قابل تشخیص می باشد. کلید واژه ها: نیترات، عناصر سنگین،خاک، کاهو، آلودگی