گزارش معرفی لاین جدید کنجد رقم شوین( SG5-84215) (Local Dezful×Chinese-S25) تک شاخه با عملکرد مناسب جهت کشت در استان خوزستان

از متوسط 15000 هکتار سطح زیر کشت کنجد (رقم محلی) استان خوزستان، حدود 1500 هکتار به شمال استان (شهرستان های دزفول، شوش، اندیمشک و شوشتر)اختصاص دارد. با هدف دست یابی به رقم جدید کنجد مناسب مناطق گرم، در سال 1376 طی یک برنامه بلوک های دورگ گیری بین تعدادی از ارقام داخلی و خارجی در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات اصلاح وتهیه نهال و بذر (کرج) تلاقی صورت گرفت و نتاج F1 حاصل در سال 1377 در کرج کشت و بذر حاصل (نسل F2) جهت ارزیابی و گزینش به ایستگاه ها و مراکز تحقیقاتی اقلیم گرم ارسال شد. سال 1378 تعدا 21 جمعیت F2 در مرکز دزفول کشت شده و به روش انتخاب شجره ای تا رسیدن به لاین خالص مدیریت شدند. نتایج آزمایش زود هنگام عملکرد در سال 1382، برتری 38 درصدی لاین SG5-84215 را در مقایسه با رقم محلی (شاهد) نشان داد. مجددا طی یک آزمایش مقدماتی عملکرد منطقه ای دو ساله (1384 و 1385) در دزفول برتری 15 درصدی عملکرد لاین SG5-84215 (با متوسط عملکرد 1478) نسبت به رقم محلی بدست آمد. طی سال های 1386 الی 1389 فعالیت های لازم برای احیا و افزایش خلوص فیزیکی و ژنتیکی لاین SG5-84215 انجام گرفت. در سال های 1390 و 1391 آزمایش سازگاری لاین SG5-84215 با مواد ژنتیکی پیشرفته در مناطق دزفول، داراب، بهبهان، زابل و بوشهر انجام شد. تجزیه واریانس مرکب با توجه به معنی دار نبودن آزمون یکنواختی میانگین مربعات اشتباهات و با فرض ثابت بودن اثر ژنوتیپ ها و تصادفی بودن اثر سال ها و مکان ها انجام شد. نتایج نشان داد بین ژنوتیپ های مورد آزمایش و اثر متقابل ژنوتیپ×سال×مکان تفاوت معنی داری وجود دارد. برای تعیین ژنوتیپ های پایدار و پرمحصول، تجزیه پایداری با استفاده از نرم افزارGGE biplot انجام شد. در نتایج حاصل از تجزیه پایداری، لاین SG5-84215 با کمترین فاصله از خط پایداری و بیشترین فاصله در جهت مثبت از مبدابه عنوان پایدارترین رقم نسبت به ارقام مورد برسی شناسایی شد. این لاین با میانگین عملکرد 1187 نسبت به رقم شاهد (با میانگین 995) دارای 19/3 درصد برتری بود. به دلیل معنی دار شدن اثر سال×مکان برای صفت عملکرد دانه، تجزیه واریانس مرکب و گروه بندی میانگین ها بر اساس آزمون LSD برای هر منطقه به تفکیک انجام شد. نتایج حاصل بیانگر این است که لاین SG5-84215 در مناطق دزفول، داراب، زابل، بهبهان و بوشهر از نظر عملکرد دانه به ترتیب رتبه اول، دوم، سوم، اول و دوم را بدست آورد. لازم به ذکر است که اکثر ارقام شرکت کننده در این آزمایش ها دارای تیپ چند شاخه بوده و لذا تراکم بوته متناسب با آنها و بر مبنای 16 بوته در متر مربع تنظیم شده بود. این در حالی است که لاین SG5-84215 تک شاخه بوده و قابلیت کشت در تراکم بالاتر را دارد. سال 1393 به طور همزمان عملکرد لاین SG5-84215 کنجد با ارقام محلی در قالب دو آزمایش تحقیقی- ترویجی مستقل ارایه شده از مراکز تحقیقاتی دزفول و زابل مورد ارزیابی قرار گرفت. در نتایج مستقل گزارش شده از مراکز تحقیقاتی دزفول و زابل، به ترتیب برتری 18/5 و 18/1 درصدی عملکرد لاین SG5-84215 نسبت به شاهد محلی بیان شده است. همچنین بر اساس نتایج حاصل از تجزیه واریانس اطلاعات بیماری های ثبت شده در شرایط مزرعه، اختلاف معنی داری بین لاین SG5-84215 و شاهد محلی مشاهده نشد و هر دو در رتبه نسبتا مقاوم قرار گرفتند. از نظر درصد روغن بین لاین SG5-84215 با 54/33 درصد روغن و رقم شاهد محلی (با 56/35 درصد روغن) اختلاف معنی داری مشاهده شد. از نظر میزان تولید روغن در واحد سطح بین لاین SG5-84215 با تولید 657 کیلوگرم در هکتار و 14 درصد افزایش نسبت به رقم شاهد محلی (با 576 کیلوگرم در هکتار) اختلاف معنی داری مشاهده شد. لاین SG5-84215 علاوه بر افزایش 18/3 درصدی عملکرد دانه نسبت به رقم محلی، از تراکم پذیری بهتری (با توجه به تک شاخه بودن) نسبت به رقم محلی برخوردار است. لذا استفاده از لاین SG5-84215 در استان خوزستان می تواند با افزایش عملکرد در واحد سطح، سبب افزایش درآمد کشاورز و توسعه کشت کنجد شود.