بهروز واعظی
حسن خانزاده قره آغاج
علی احمدی
رحمت اله محمدی
ثریا قاسمی
عبدالکریم خوجم پور
یزدان موسوی
بهمن اله حسنی
مسلم میهن خواه
آیدوغدی طغانی

آگاهی از اثرمتقابل ژنوتیپ × محیط به اصلاح گران نبات کمک می کند تا در ارزیابی ژنوتیپ ها با دقت بیشتری عمل کرده و بهترین ژنوتیپ ها برای محیط های مختلف و یا بصورت اختصاصی معرفی نمایند. به منظور دستیابی به ارقام پر محصول و دارای ثبات عملکرد دانه در سال های مختلف (پایداری) و در مناطق مختلف (سازگاری)، بررسی حاضر بر روی 16 رقم و لاین پیشرفته جو بهاره معمولی (به همراه ارقام خرم و ماهور به عنوان شاهد) به مدت 3 سال در ایستگاه های گچساران، مغان، گنبد، لرستان و ایلام در قالب طرح بلوک های تصادفی در چهار تکرار در سال های زراعی 96-1393 اجرا شد. یادداشت برداری از صفات مهم زراعی و مورفوفیزیولوژیکی در طول فصل رشد انجام گرفت. بعد از تجزیه مرکب برای هر ایستگاه در سال های مختلف و تجزیه مرکب برای سال ها و مناطق مختلف برروی عملکرد دانه، مقایسه میانگین عملکرد دانه به روش حداقل تفاوت معنی دار در سطوح احتمال آماری 5% و 1% انجام گردید. تجزیه پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ ها به روش تک متغیره و چند متغیره انجام گردید. نتایج تجزیه واریانس مرکب عملکرد دانه در سال ها و مناطق مختلف نشان داد اثرات متقابل سال مکان، ژنوتیپ مکان و ژنوتیپ مکان سال در سطح احتمال کمتر از 1% معنی دار، اثر متقابل ژنوتیپ × سال در سطح احتمال 5% و اثرات ساده سال و ژنوتیپ در سطوح احتمال آماری معنی دار نگردید. دامنه عملکرد دانه ژنوتیپ های جو از 8/3403 کیلوگرم در هکتار برای ژنوتیپ شماره 11 تا 6/4048 کیلوگرم در هکتار برای ژنوتیپ شماره 3 به ترتیب با 5/11% افت عملکرد نسبت به شاهد و 3/5% برتری عملکرد دانه نسبت به شاهد نوسان داشت. مقایسه میانگین عملکرد دانه به روش حداقل تفاوت معنی دار در سطوح احتمال 5% و 1% نشان داد که ژنوتیپ شماره 3 با حداکثر عملکرد دانه (6/4048 کیلوگرم در هکتار) در کلاس B، ژنوتیپ شماره 8 در کلاس D، ژنوتیپ های شماره 11 و 16 با حداقل عملکرد دانه در کلاس E و مابقی ژنوتیپ های جو در کلاس معادل با شاهد (کلاس C) قرار گرفتند. تکرارپذیری پارامترهای پایداری در این بررسی واکنش به محیط خطی عملکرد دانه براساس شاخص های محیطی، نشان داد که ژنوتیپ های 3، 5، 7، 12 و 14 با در نظر گرفتن عملکرد دانه، وضعیت کلی ژنوتیپ های جو در طول فصل زراعی و بررسی سه ساله در مناطق مختلف، در وضعیت بهتری در مقایسه با سایر ژنوتیپ ها در محیط های مختلف دارند. رتبه بندی ژنوتیپ ها بر اساس عملکرد دانه و میزان پایداری عملکرد در 15محیط از طریق نرم افزارGGE Biplot نشان داد که ژنوتیپ های G3، G10، G14، G6 و رقم ماهور بالاترین عملکرد و پایداری را همزمان به خود اختصاص داده اند.واژه های کلیدی: پایداری، سازگاری و ژنوتیپ های پیشرفته جو