رسول مرزبان
همت دادپور
رجب شکری مرزنگو
محمود حسن زاده
شهرام فرخی
رامین سلماسی

کرم ساقه خوار اروپایی، Ostrinia nubilalis یکی از ساقه خوارهای مهم ذرت در دنیا می باشد و سالانه خسارت زیادی وارد می کند. در ایران این آفت در شمال و شمال غرب کشور تراکم زیادی داشته است و در صورت عدم مبارزه با آن خسارت اقتصادی وارد می-کند. بررسیها نشان داده است که کنترل شیمیایی این آفت در جهان و ایران نتایج رضایت بخشی را به همراه نداشته است و بین تیمارهای سمپاشی شده و نشده از نظر عملکرد تفاوت معنی داری مشاهده نشده است. به همین دلیل، کنترل بیولوژیک این آفت با رهاسازی زنبور Trichogramma brassicae در استانهای شمالی و شمال غربی در دست انجام است. به منظور مقایسه روش های کنترل آفت و ارایه یک بسته مدیریتی با محوریت کنترل بیولوژیک طبق تفاهم نامه ی فی مابین موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور و شرکت زراعی دشت ناز، مطالعه ای انجام شد. دو تیمار بیولوژیک و شیمیایی هر کدام به مساحت یک هکتار در اراضی ذرت در دشت ناز انتخاب و هر یک به 10 کرت 30×30 متر مربعی تقسیم شدند. در تیمار بیولوژیک، زنبورهای T. brassicae و Habrobracon hebetor بر اساس آمار اوج ظهور پروانه های ساقه خوار با نرخ مشخص رها سازی شد. به دلیل فراهم نشدن تجهیزات، باکتری Bacillus thuringiensis (Bt) در تیمار بیولوژیک استفاده نشد. در تیمار شیمیایی نیز طبق عرف محل، حشره کش های مربوط با دز مشخص بکار برده شدند. ارزیابی ها بر اساس تراکم لاروهای ساقه خوار بر بوته یک بار در ابتدای فصل و یکبار هم قبل از برداشت صورت گرفت. نتایج نشان داد در سال اول قبل از اجرای تیمارها، 35/0±73/2 و 33/0 ±56/3 لارو ساقه خوار در بوته به ترتیب در تیمارهای بیولوژیک و شیمیایی وجود داشت. از نظر ترکیب گونه به ترتیب در تیمار بیولوژیک 75% و در شیمیایی 94 % لاروها به O. nubilalis و مابقی به Sesamia sp. تعلق داشتند. پس از پایان عملیات کنترل تراکم لاروها در تیمار بیولوژیک با 50 درصد کاهش به 09/0± 44/1 لارو در بوته و در تیمار شیمیایی با 62 درصد کاهش به 09/0 ±35/1 لارو بر بوته رسید. مقایسه میانگین ها نشان داد این کاهش تراکم آفت کاملا معنی دار بود. در سال دوم با توجه به شرایط جوی امکان نمونه برداری نوبت اول میسر نشد و نمونه برداری پایان فصل مشخص کرد 09/0 ±11/1 و 03/0 ±38/1 لارو بر بوته به ترتیب در تیمار بیولوژیک و شیمیایی شمارش شد. نمونه برداری دستجات تخم نیز نشان داد به طور میانگین 22% دستجات تخم مورد تغذیه شکارگرها، 26% سالم مانده، و 42 درصد پارازیته شده بودند که میانگین پارازیتیسم 7/46% بود. در این تحقیق، هزینه کنترل در هر هکتار تیمار بیولوژیک حدود 4810000 ریال و در تیمار شیمیایی حدود 4700000 ریال محاسبه شد. میزان عملکرد در هر دو تیمار و طی دو سال بین 36 تا 42 تن و میانگین آن 39 تن در هکتار بود. نتایج تایید می کنند که با رهاسازی 6 بار زنبور تریکوگراما با نرخ 2 گرم/ هکتار و 4 بار زنبور براکن با نرخ 1500 عدد / هکتار می توان جمعیت کرم ساقه خوار اروپایی را در شرایط استان مازندران مدیریت کرد. هزینه این برنامه حدود 3000000 ریال خواهد بود که تقریبا کمتر از دو سوم هزینه کنترل شیمیایی است. تعیین دقیق گونه و ترکیب گونه های ساقه خوارها در برنامه های آتی و عوامل دخیل در نوسانات جمعیت آنها از قبیل ارقام جدید، تغییر اقلیم، فشار کنترل شیمیایی و غیره برای حصول موفقیت در کاهش خسارت آنها ضرورت دارد.واژه های کلیدی: ساقه خوار اروپایی ذرت، تریکوگراما، براکن.