بررسی تاثیرکودهای آلی و زیستی بر عملکرد، اجزای عملکرد و اسانس گیاه دارویی نوروزک ( Salvia leriifolia Benth.)

به منظور مطالعه اثر کاربرد کودهای آلی و زیستی بر عملکرد، اجزای عملکرد، درصد و اجزا اسانس گیاه دارویی نوروزک (Salvia leriifolia Benth.)، یک آزمایش مزرعه ای در طی سالهای 1394 و 1395 در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی به‎صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در سه تکرار و 10 تیمار اجرا شد. تیمارهای آزمایش عبارت بودند از عامل کود آلی در پنج سطح ]شاهد(C0)،کمپوست 10 تن (C10) و 20 تن (C20) در هکتار، ورمی کمپوست سه تن (V3) و شش تن (V6) در هکتار[ و عامل کود زیستی سودوموناس پوتیدا (Pseudomonas putida ) در دو سطح ] با تلقیح (S1) و بدون تلقیح (S0)[. نتایج حاصل از این آزمایش نشان داد که در سال اول رشدگیاه نوروزک، کودهای آلی تاثیر معنی داری بر تعداد برگهای سبز، شاخص سطح برگ و نیز وزن خشک برگ داشتند اما تلقیح باکتری سودوموناس پوتیدا و نیز بر همکنش آن با کودهای آلی معنی دار نبود. با وقوع گلدهی در سال دوم رشد گیاه، کلیه صفات رویشی و زایشی به جز درصد اسانس به طور معنی داری تحت تاثیر سطوح مختلف کودهای آلی قرار گرفتند اما باکتریهای حل کننده فسفات تنها بر شاخص سطح برگ، تعداد و وزن خشک برگ ها و عملکرد بیولوژیکی موثر بودند. بیشترین وزن خشک برگ‎های سبز (147 گرم در مترمربع)، شاخص سطح برگ (99/0)، تعداد ساقه گل دهنده (4 عدد) و عملکرد بیولوژیکی در متر مربع (8/ 255گرم) در تیمار کمپوست 20 تن در هکتار همراه با تلقیح باکتری (C20S1) حاصل شد که در مقایسه با تیمار شاهد بدون تلقیح (C0S0) به ترتیب 47 ، 46 ،60 و 53 درصد افزایش نشان داد اما تفاوت معنی داری با تیمارهای C10S1 (به‎جز عملکرد بیولوژیک) و V6S1 نداشتند. با وجود این تلقیح باکتری سودوموناس پوتیدا همراه با شش تن ورمی کمپوست، منجر به افزایش معنی دار وزن خشک برگ و در نتیجه عملکرد بیولوژیکی گیاه در مقایسه با کاربرد همین مقدار کود بدون تلقیح شد. نتایج همچنین نشان دادند بالاترین درصد گلدهی (3/57 درصد)، تعداد کپسول (6/73) ، تعدادبذر (6/129) و عملکرد بذر (9/7 گرم) در متر مربع با کاربرد 20 تن کمپوست در هکتار در هر دو سطح سودوموناس پوتیدا حاصل شد که در مقایسه با شاهد بیش از دو برابر افزایش نشان دادند. درصد اسانس در هر دو سال رشد تحت تاثیر تیمارهای آزمایش قرار نگرفت. اما استفاده از 20 تن کمپوست باعث شد تا عملکرد اسانس در هر دو سال رشد به طور معنی داری بالاتر از سایر تیمارهای کودی بجز تیمار شش تن ورمی کمپوست شود. افزایش معنی دار وزن خشک برگ های سبز در تیمارکمپوست 20 تن در هکتار باعث شد تا بیشترین عملکرد اسانس به میزان 5/0 و 59/0 گرم در مترمربع در تیمار C20S0 به ترتیب در سالهای اول دوم رشد حاصل شود که در مقایسه با تیمار شاهد (C0S0) به میزان 60 درصد افزایش نشان دادند. نتایج نشان دادند از 9/99 درصد از ترکیبات اسانس، 7/95 درصد شامل 33 ترکیب شناسایی شده و تنها 2/4 درصد سایر ترکیبات را در بر می‎گرفت. ترکیبات β-pinene (3/26%)، 1,8- cineole (8/14%)، α-pinene (8/13%) و Borneol(8/4%) بیشترین ترکیبات اسانس(درصد) را در تیمارهای مورد مطالعه به خود اختصاص دادند.کاربرد تیمارهای کود آلی منجر به افزایش سه ترکیب Guaiol، epi-α-endesmol و δ-cadinol در مقایسه با شاهد گردید. بیشترین درصد ترکیبات Guaiol و epi-α-endesmol به ترتیب به میزان 25/2 و 17/3 درصد در تیمار شش تن ورمی کمپوست همراه با سودوموناس (V6S1) حاصل شد که در مقایسه با شاهد به ترتیب به میزان 68 و 178 درصد افزایش نشان دادند. در هر دو ترکیب فوق، تلقیح باکتری تفاوت معنی داری با عدم تلقیح در این سطح کود آلی نشان داد. علیرغم افزایش درصد ترکیبات فوق، برخی ترکیبات اساتس با کاربرد مقادیر مختلف کود ورمی کمپوست به طور معنی داری کاهش یافتند. بر این اساس ترکیبات Sabinene، epi-α-bisanololدر تیمار V6S0 به ترتیب به میزان 116 و 52 درصد و ترکیباتTerpinene-4-ol و Cis-sabinolدر تیمار V3S0 به ترتیب به میزان 21 و 19 درصد در مقایسه با شاهد کاهش یافتند.واژه های کلیدی: نوروزک، کمپوست، ورمی کمپوست، سودوموناس پوتیدا، اجزا اسانس