محمدحسن عصاره
فاطمه سفیدکن
آناهیتا شریعت
عباس قمری زارع
پرویز مرادی
لیلا میرجانی
منصوره صدافتی
محسن حسام زاده حجازی
محمود نادری حاج بافرکندی
قاسم کریم زاده
حسن روحی پور
فرهاد خاکساریان

گیاه مرزه (Satureja spp.) به علت دارا بودن ترکیبات فنلی کارواکرول و تیمول در اسانس و رزمارینیک اسید و سایر اسیدهای فنلی در عصاره، دارای اثرات آنتی اکسیدانی و ضد میکروبی قوی می باشد که تاثیر به سزایی در درمان تعدادی از بیماری ها دارد. با توجه به شرایط اقلیمی خشک کشورمان و از طرفی جایگاه خاص مرزه در میان گیاهان دارویی، بررسی جنبه های ژنتیکی و اصلاحی به منظور افزایش مواد موثره از ضرورت های حاضر می باشد. از آنجاییکه مرزه، گیاهی دگرگشن و دارای تنوع بالایی برای صفات مختلف از جمله متابولیت ها می باشد ابتدا از طریق ریزازدیادی اقدام به تهیه کلون از پنج گونه [Satureja bachtiarica (S1), S. khuzistanica (S2) S. rechingeri (S3), S. sahendica (S4), S. spicigera (S5)] گردید. برای این کار، از هشت تیمار هورمونی ریشه زایی و 10 تیمار نوساقه زایی استفاده و بهترین آن ها برای هر گونه تعیین گردید. بعد از تولید کلون ها و سازگاری آن ها در شرایط گلخانه، به منظور اعمال تنش خشکی، در زمان گلدهی آبیاری قطع گردید. نمونه برداری در پنج زمان به فواصل سه روز صورت گرفت و تعدادی صفات فیزیولوژیک اندازه گیری گردید. به منظور استخراج اسانس و تعیین بازده آن از دستگاه کلونجر، برای تعیین درصد ترکیبات موجود در اسانس از دستگاه های GC و GC-MS و برای تعیین مقدار اسیدهای رزمارینیک، کافییک، کارنوزیک و اورسولیک موجود در عصاره از دستگاه HPTLC استفاده گردید. تنش خشکی بر میزان کمی برخی از متابولیت ها نظیر تیمول، کارواکرول، کافییک و رزمارینیک اسید اثر معنی داری داشت. نتایج بیانگر اثر تنش خشکی بر خصوصیات فیزیولوژیک و متابولیسم ثانویه می باشد تا در آینده با استفاده از مهندسی متابولیک گونه های متحمل مرزه توان این گیاه را در تولید ترکیبات مهمی نظیر تیمول، کارواکرول و رزمارینیک و کافییک اسید افزایش داد.واژه های کلیدی: مرزه، تنش خشکی، متابولیت ها، اسانس، کارواکرول، تیمول و رزمارینیک اسید