رویکردهای ملی و قوانین بالادستی موثر بر سازگاری با تغییر اقلیم در حوزه آب کشاورزی و امنیت غذایی (گزارش 2: تحلیل تفصیلی، شناسایی نقاط ضعف و قوت اهم قوانین و اسناد بالادستی)

از آن جا که قوانین و اسناد بالادستی بهعنوان کلانترین و مهم ترین اسناد کشور محسوب می شوند، لذا اهداف و راهبردهای بلندمدت کشور در این اسناد ترسیم شده و به عنوان مبنا برای برنامه ریزی در حوزههای اجرایی، از جمله در مدیریت آب کشاورزی، در نظر گرفته شده است. ضرورت توجه ویژه به موضوع آب از آنجا ناشی می شود که آب به عنوان یک مولفه غیرقابل جایگزین در توسعه کلیه بخش-های کشور به شمار می رود. از سوی دیگر، محدودیت های ناشی از تغییر اقلیم، حساسیت بخش های آب و کشاورزی و ضرورت برنامه ریزی در مورد مخاطرات ناشی از تغییراقلیم در این بخش ها را مضاعف ساخته است. در گزارش اول با عنوان "رویکردهای ملی و قوانین بالادستی موثر بر سازگاری با تغییر اقلیم در حوزه آب کشاورزی و امنیت غذایی (مرور و بررسی قوانین و اسناد بالادستی)"، بررسی قوانین و اسناد بالادستی مرتبط با سازگاری باتغییر اقلیم متون قوانین و اسناد بالادستی در تعداد 9 مولفه (محور) انتخابی احصا شده و نتایج به تفکیک هر محور ارایه و سپس جمع بندی ها، ارزیابی ها، و تحلیل های لازم ارایه شدند. در گزارش حاضر، ضمن تحلیل نتایج بررسی اسناد و سیاست های معرفی شده از سوی سیاست گذار (40 فقره قانون/ سند بالا دستی)، تحلیل تفصیلی از تعدادی از اسناد مهم منتخب به عمل آمده و به دنبال آن نقاط ضعف و قوت این قوانین ارایه و تحلیل شده اند. به این منظور با توجه به بررسی اسناد در بخش های قبل، با اجماع کارشناسی تعداد 4 فقره اسناد بالادستی جامع و مهم انتخاب شده و تحلیل تفصیلی بر روی آنها ازجنبه محورهای چندگانه یاد شده ارایه شده است. اسناد بالادستی منتخب عبارتند از :1) قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی، 2) قانون برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، 3) سیاست های کلی نظام در بخش کشاورزی و 4) سیاست های کلی و قانون برنامه ششم توسعه. در این راستا سیوالات مختلفی در ارزیابی ها مدنظر قرار گرفته اندکه جنبه های پرداختن به موضوع تغییر اقلیم، پوشش مناسب مسایل و مشکلات فعلی و آتی آب و افزایش سازگاری یا افزایش آسیب پذیری با پدیده تغییر اقلیم را در بردارند. با توجه به نتایج، کلیت سند شماره (1) (قانون افزایش بهره وری) باعث افزایش سازگاری کشور نسبت به تغییر اقلیم می شود. در این سند به صراحت به موضوع تغییر اقلیم پرداخته نشده، ولی سند نسبت به اسناد مشابه قبلی پوشش بهتری از مسایل و مشکلات جاری و آتی منابع آب و آب کشاورزی را ارایه می دهد. نقاط قوت مهم این سند عبارتند از: پرداختن به بحث ارتقا بهره وری آب کشاورزی و اصلاح الگوی تولید، توجه خاص به بحث الگوی کشت و حمایت از کشت گیاهانی که آب کمتری مصرف می نمایند، توجه به رعایت الگوی کشت بهینه با توجه به تحویل حجمی آب و سندملی الگوی مصرف بهینه آب کشاورزی، توجه به تعیین مقدار شاخص های بهره وری آب کشاورزی در کشور و الزام به گزارش سالانه آن به دولت و مجلس. سند باعث افزایش آسیب پذیری کشور به تغییر اقلیم نمی شود، ولی دارای نکات منفی می دباشد، از آن جمله، تکیه سند بر سیاست خرید و قیمت تضمینی محصولات کشاورزی و بحث تعیین ضرایب خود کفایی و امنیت غذایی کشور. نکات مثبت مهم سند شماره (2) در زمینه تغییر اقلیم عبارتند از: الزام به ارتقا شاخص بهره وری مصرف آب در بخش کشاورزی، الزام به ایجاد سازمان ملی بهره وری ایران، الزام تمامی دستگاه های اجرایی به پایش و گزارش بهره وری و نصب کنتورهای حجمی بر روی کلیه چاه ها. ولی به هر حال نکته منفی مهم (نقطه ضف) سند در این زمینه عبارت است از: مجددا تاکید بر راه کارها و انجام پروژه-های سازه ای در دشت های کشور که به عنوان زیر ساخت لازم هستند، ولی بدون توجه لازم به تلفیق آن با راه کارهای نرم افزاری و غیر سازه ای (نظیر نظام بهره برداری، آموزش و فرهنگ سازی و ...).کلیت سند شماره (3) باعث افزایش سازگاری کشور نسبت به تغییر اقلیم می شود و نکات مثبت مهم سند در این زمینه عبارتند از: الزام به ارتقا بهره وری از آب در تولید محصولات کشاورزی، توسعه پایدار کشاورزی با حفاظت از منابع طبیعی، اصلاح و بهینه نمودن الگوی مصرف و حمایت موثر از تولید در محصولات دارای مزیت های نسبی. نکات منفی (نقاط ضف) سند در این زمینه عبارتند از: توجه زیاد به بحث نیل به خود کفایی در محصولات کشاورزی و الزام به تامین امنیت غذایی با تکیه بر تولید از منابع داخلی. در سند بالادستی شماره 4 یعنی سند برنامه ششم توسعه، مسایل آب و کشاورزی به پررنگی برنامه های توسعه قبلی، به خصوص برنامه های چهارم و پنجم توسعه، نمی باشد. در این سند به موضوع محیط زیست و حقابه زیست محیطی و کلا حفاظت از تنوع زیستی و زیست بوم توجه خاصی شده است، ولی متاسفانه در خصوص آگاهی رسانی و آمادگی در برابر مخاطرات ناشی از خشکسالی و تغییر اقلیم (مدیریت های ریسک و بحران) در بخش کشاورزی (زیر محور 3) مطلب خاصی ندارد. کلیت سند برنامه ششم باعث افزایش سازگاری نسبی کشور نسبت به تغییر اقلیم می شود و نکات مثبت سند در این زمینه عبارتند از: الزام به ارتقا شاخص بهره وری آب کشاورزی، الزام به تقویت منابع آب زیرزمینی، الزام در بکارگیری ارقام و گونه های مقاوم به خشکی و شوری برای افزایش عملکرد در شرایط بحران کم آبی، الزام به رعایت الگوی کشت مناسب در مناطق مختلف کشور، الزام به تقویت سفره های آب زیر زمینی، حمایت از توسعه کشت های گلخانه ای و توجه به مدیریت به هم پیوسته و توسعه پایدار منابع آب برمبنای ظرفیت حوضه های آبریز کشور. نکات منفی (نقاط ضف) سند، ضمن نقص کلی تعداد کم شمار قوانین آب و کشاورزی در آن، عبارتند از: تاکید بر ارتقا شاخص بهره وری آب کشاورزی فقط بر مبنای توسعه روش های نوین آبیاری، اصرار برگسترش زیاد و شتابزده باغات در اراضی شیبدار و کم توجهی به مسایل و مشکلات اجتماعی و زیست محیطی طرح های انتقال بین حوضه ای آب. در مجموع، قوانین آب کشاورزی در سند برنامه ششم، منطقی و منطبق بر شرایط موجود کشور هستند. کلیت سند باعث افزایش آسیب پذیری کشور نسبت به تغ