هادی مصلی نژاد
غلامرضا گل محمدی
لیلا فراورده
سوسن نظری تابک

کرم غوزه پنبه (Helicoverpa armigera) یکی از آفات مهم گیاهی در ایران می باشد که به طیف وسیعی از محصولات زراعی نظیر پنبه، گوجه فرنگی، سویا و ذرت خسارت وارد می کند. ویژگی های زیست شناسی نظیر پلی فاژ بودن، دارا بودن قدرت مهاجرت، باروری زیاد و داشتن دیاپوز اختیاری، این آفت را در زمره حشرات مستعد بروز مقاومت به حشره کش ها قرار داده است. در این تحقیق مقاومت جمعیت های مختلف این آفت از گرگان، مغان و ورامین نسبت به حشره کش های ایندوکساکارب (15% SC)، پروفنفوس (EC 50%)، تیودیکارب (DF 80%) و کلرپیریفوس (EC8/40%) بررسی شد. آزمون زیست سنجی برای حشره کش های پروفنوفوس و کلرپیریفوس (به دلیل تماس بودن) به روش قطره گذاری موضعی روی لاروهای سن سه و برای تیودیکارب و ایندوکساکارب (به دلیل نحوه اثر گوارشی) از طریق اضافه کردن حشره کش ها به غذای مصنوعی انجام شد. نتایج حاکی از بروز شدید مقاومت نسبت به تیودیکارب در جمعیت گرگان می باشد، به طوری که فاکتور مقاومت در سال های 1395 و 1396 به ترتیب 267 و 262 می باشد. فاکتور مقاومت طی دو سال در مورد جمعیت های مغان 75/8 و 9/10 و ورامین 4/3 و 9/6 در مورد تیودیکارب محاسبه شد که اگرچه قابل توجه نیست ولی نشانگر روند صعودی کاهش حساسیت آفت است. در مورد ایندوکساکارب نیز اگرچه فاکتور مقاومت در همه مناطق کمتر از ده محاسبه شد، اما در گرگان طی دو سال بیانگر روند صعودی (1395=44/7 و 1396=34/10) است. در مورد کلرپیریفوس هم فقط در جمعیت مغان طی دو سال، روند صعودی فاکتور مقاومت (1395=13/5 و 1396=86/10) دیده شد و در بقیه مناطق اختلاف معنی داری بین دو سال از لحاظ حساسیت آفت دیده نشد و فاکتور مقاومت در همه موارد کمتر از ده محاسبه شد. حساسیت آفت به پروفنوفوس در هیچ یک از مناطق اختلاف معنی داری طی دو سال نداشت و فاکتور مقاومت در همه موارد کمتر از ده محاسبه شد. با توجه به قابل توجه بودن فاکتور مقاومت به تیودیکارب در جمعیت گرگان، و به منظور بررسی مکانیسم مقاومت (مقاومت متابولیک) اندازه گیری آنزیم های سم زدا شامل، استراز، گلوتاتیون اس ترانسفراز و مونواکسیژناز در جمعیت گرگان انجام شد که سطح هیچ کدام از آنها در جمعیت مقاوم و حساس تفاوت معنی داری نداشت. احتمالا مکانیسم های دیگری (مثل غیر حساس شدن نقطه هدف)، علت بروز مقاومت می باشد که نیاز به تحقیق و پژوهش دارد. به منظور مقابله با مقاومت دیده شده در منطقه گرگان، ضروری است ضمن توقف استفاده از تیودیکارب، استفاده از حشره کش هایی با نحوه عمل متفاوت (نظیر "اسپینوزاد"، "تیاکلوپرید + دلتامترین"، "پیریدالیل" و "لوفنورون") که برای این آفت در کشور ثبت شده اند، در برنامه های مبارزه شیمیایی قرار گیرد. کلمات کلیدی: مقاومت به حشره کش ها، کرم غوزه پنبه، تیودیکارب، ایندوکساکارب، پروفنوفوس، کلرپیریفوس