گزارش نامگذاری و آزاد سازی رقم کلزای زمستانه نیما "SW102" با پتانسیل عملکرد بالا برای کشت در مناطق سرد و معتدل سرد کشور

با هدف دستیابی به ارقام تیپ زمستانه آزاد گرده افشان با عملکرد بالا، زودرس و سازگار با شرایط آب و هوایی مناطق سرد و معتدل سرد، در سال زراعی 81-80 تعداد 8 لاین و رقم زمستانه کلزا که دارای منشاهای مختلف و صفات مفید و مطلوب از جمله عملکرد بالا، مقاومت به سرما بودند انتخاب و در یک بلوک دورگ گیری جهت انجام تلاقی و تولید نسل های در حال تفرق استفاده شدند. در سال بعد نتاج F1 در کرج کشت شده و به کمک پاکت گذاری برروی بوته ها عمل ایزولاسیون و خود گشنی انجام شد. براساس خصوصیات فنوتیپی تعدادی از ترکیبات انتخاب شدند. تک بوته های انتخابی بر اساس خصوصیات والدی برای مناطق کرج، همدان و زنجان درنظر گرفته شده و در هر منطقه کشت شدند. توده های F2 و متعاقب آن نسل های تفرق پذیر طی پنج سال متوالی کشت و لاین های خالص برتر تا حصول نسل F6 از بین آنها گزینش شدند. در پاییز سال 1387 لاین های خالص و خودگشن شده از نتاج تلاقی های انجام گرفته بین ارقام مختلف زمستانه کلزا به همراه 6 رقم از ارقام رایج در مناطق سرد و معتدل سرد در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با 3 تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی همدان (ایستگاه اکباتان) در قالب آزمایش مقدماتی عملکرد دانه کشت و بررسی شدند و لاین SW102 (حاصل از تلاقی Okapi×Modena) برتری 350 کیلوگرمی لاین جدید نسبت به شاهد اوکاپی نشان داد. به منظور بررسی سازگاری و مقایسه عملکرد در شرایط محیطی سرد و معتدل سرد کشور، لاین های زمستانه برتر کلزا به همراه دو رقم شاهد اکاپی و مودنا در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در کرج، تبریز، کرمانشاه، اراک و همدان طی دو سال زراعی 89-1388 و 90-1389 کشت و مورد مقایسه قرار گرفتند. لاین جدید نسبت به شاهد اوکاپی برتری عملکرد بیش از 850 کیلوگرم داشته و بررسی پایداری با استفاده از ضریب تغییرات محیطی و واریانس رتبه نشان داد، لاین SW102 با داشتن بالاترین عملکرد دانه از ضریب تغییرات محیطی و واریانس رتبه متوسطی برخوردار و دارای پایداری بیولوژیکی بوده و از انعطاف پذیری بالایی برخوردار می باشند و به عنوان بهترین لاین قابل انتخاب است. تجزیه های شیمیایی انجام شده در آزمایشگاه شیمی تجزیه بخش تحقیقات دانه های روغنی نشان داد که میزان گلوکوزینولات این لاین کمتر از 10 میکرومول در گرم ماده خشک بوده و میزان اسید اروسیک روغن آن پایین تر از حد مجاز (کمتر از 2%) می باشد. نتایج حاصل از ارزیابی های مزرعه ای حاکی از تحمل نسبی این لاین در مقابل بیماری پوسیدگی سفید ساقه بوده اگر چه اختلاف معنی دار آماری با رقم شاهد اوکاپی نداشت. در مقابل بیماری ساق سیاه نیز هم گروه با رقم رایج اوکاپی و در مناطق کشت پاییزه جزو لاین های متحمل به جدایه های بیماریزای فوما شناخته شد. نتایج مطالعات به زراعی در شرایط زارعین نشان داد که این لاین در شرایط قطع آبیاری از مرحله گل دهی به بعد (دو بار آبیاری کمتر نسبت به شرایط نرمال) نسبت به رقم شاهد اوکاپی برتری معنی دار داشته (با افت عملکرد ناشی از تنش خشکی آخر فصل 530 و 520 در مقابل 1015 و 860 کیلوگرم در هکتار به ترتیب در دولت آباد و مهیار اصفهان) و در شرایط کشت تاخیری 10 روزه نسبت به رقم شاهد اوکاپی در منطقه زنجان با افت اندک عملکرد دانه (1500 در مقابل 2111 کیلوگرم در هکتار) برتری داشت. در مجموع نتایج مشاهدات و بررسی های انجام شده در نسل های در حال تفکیک، آزمایش های مقدماتی، پیشرفته، تحقیقی تطبیقی و تحقیقی-ترویجی نشان داد که لاین SW102 نسبت به رقم شاهد اوکاپی در حدود 600 کیلوگرم برتری عملکرد دانه و نزدیک 200 کیلوگرم برتری عملکرد روغن دارا می باشد. لذا با توجه به پتانسیل عملکرد بالا و سازگاری خوب این لاین به شرایط مناطق سرد و معتدل سرد کشور در قیاس با ارقام شاهد و آزاد گرده افشان، نامگذاری این لاین جهت کشت در این مناطق توصیه می گردد.