صمد مبصر
حمیدرضا توکلی کاخکی
حسین جمالی اسکوئی
محمدحسن عصاره
فضل اله صفی خانی
محمدرضا جزائری نوش آبادی
علی مختاریان
الهام فرهادی اسکوئی
مریم نجفیان
لیلا صادقی

این مطالعه به منظور ارزیابی تنوع ژنتیکی و ثبت مالکیت معنوی اکوتیپ های بومی زعفران ایران با استفاده از روش های ریخت شناسی و مولکولی انجام شده است. در جهت اجرای این پژوهش ابتدا 15 منطقه از دو استان خراسان رضوی و جنوبی و دو منطقه در استانهای همدان و فارس که دارای بیشترین سابقه کاشت و همچنین پراکندگی و تنوع اکوتیپ های زعفران می باشند، انتخاب شدند. خصوصیات ظاهری 40 صفت بر اساس دستورالعمل ملی آزمونهای تمایز و یکنواختی و پایداری زعفران مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به ماهیت رتبه ای بودن متغیر های اندازه گیری شده؛ نتایج بدست آمده حاکی از عدم تغییرات بارز برای اکثر صفات مورد بررسی در اکوتیپ های جمع آوری شده زعفران بود. در این رابطه بررسی ضریب همبستگی حاکی همبستگی ضعیف (r≤0.25)برای اکثر صفات مورد بررسی بود. همچنین نتایج تجزیه خوشه ای با استفاده از روش ward نشان داد که تمامی اکوتیپ های مورد بررسی در این مطالعه در 2 کلاستر مجزا قرار گرفتند که نشان دهنده قرابت ژنتیکی بیشتر ویا به عبارتی تفاوت اندک در صفات مورد بررسی اکوتیپ های مورد نظر در این پژوهش بود.در بررسی مولکولی، DNA از برگهای پیازهای جوانه دار شده هر کلن استخراج شد. پس از بررسی کمی و کیفی DNA های استخراج شده، آنالیز توسط نشانگرهای SSR و EST-SSR، AFLP انجام شد. با توجه به الگوی تکثیری آغازگرهای SSR و EST-SSR چندشکلی در بین 75 کلون زعفران جمع آوری شده از 17 منطقه مشاهده نمی شود. الگوهای بدست آمده نشان دهنده یکنواختی کلون های زعفران در جایگاه های تکثیری هشت نشانگر ریزماهواره می باشد. براساس نتایج حاصل، اگرچه نشانگرهای SSR جزو نشانگرهای بسیار مناسب برای شناسایی ارقام می باشد و از تکرارپذیری خوبی برخوردار است اما در تحقیق حاضر لوکوس های بکار برده شده نتوانست تمایزی بین کلون های زعفران قایل شود. همچنین با استفاده از نشانگر AFLP که در آن نواحی بسیاری از ژنوم تکثیر می شوند، تنوع درون و بین نمونه های 17 منطقه مورد مطالعه مشاهده نگردید. نتایج این بررسی نشان می دهد که زعفران احتمالا در ایران یک گونه مونومورف و یکنواخت بوده که با نتایج اغلب بررسی های قبلی برروی کلن های ایران، همخوانی دارد. این نتایج تایید می نمایند که روابط ژنتیکی بین کلون ها یا یکنواخت و مشابه هم بوده و یا در صورت وجود چندشکلی، کلون ها با تنوع خیلی کم و سطح پلی مورفیسم اندک بسیار بهم نزدیک می باشند.کلمات کلیدی: تنوع ژنتیکی، صفات مورفولوژیکی، مارکرهای ملکولی، زعفران