اندازه گیری و ارزیابی راندمان کاربرد آب در شرایط شوری منابع آب و خاک در استان اصفهان

یکی از مهم ترین مسایل و مشکلات مربوط به آب، پایین بودن راندمان آبیاری، شور شدن اراضی و عدم استفاده صحیح از منابع موجود آب می باشد. از طرفی برای شرایط اقلیمی ایران، افزایش منابع آبی مشکل بوده و بایستی ارتقا بهره وری آب را به عنوان مهم ترین راه مقابله با کم آبی در نظر گرفت. کاهش تلفات آب و افزایش بازده آبیاری، در شرایطی که خشکسالی و بحران آب (خصوصا در دهه اخیر) بخش وسیعی از کشور ما را در برگرفته، یکی از راهکارهای اساسی در توسعه کشاورزی می باشد. راندمان کاربرد آب در مزرعه با در نظر گرفتن شوری منابع آب و خاک، به لحاظ تعیین آب مفید و آب تلف شده مهم می باشد. برای نیل به این هدف، جمع آوری اطلاعات و انجام آزمایشات مربوط به تعیین راندمان کاربرد آب در مزارع کشاورزان کشور و در سطح استان اصفهان و ارزیابی نتایج آن کاملا واضح و ضروری می باشد و موجب بهبود و اصلاح بازده آبیاری در سطح استان می شود. هدف از اجرای این پروژه، اندازه گیری بازده کاربرد آب آبیاری در سامانه های آبیاری سطحی در شرایط شوری منابع آب و خاک تحت مدیریت زارعین، با و بدون لحاظ ضریب آبشویی (LR) و ارایه راهکار مناسب برای آبشویی اراضی شور در سامانه های مذکور می باشد. برای انجام پروژه و با توجه به ماهیت آن، تعداد 92 مزرعه از شهرستان های شهرضا، شاهین شهر، برخوار، اصفهان، مبارکه و اردستان که از نظر آب و خاک نسبتا شور و شور هستند، به صورت کاملا تصادفی انتخاب شدند و در سه مرحله آبیاری (ابتدا، وسط و انتها) با اندازه گیری حجم آب ورودی به کرت، نوار و یا جویچه و اندازه گیری رطوبت قبل و بعد از آبیاری، مقدار بازده کاربرد آب محصولات مختلف برآورد گردید. براساس نتایج، بدون درنظر گرفتن ضریب آبشویی، روش آبیاری و محصول، مقدار متوسط بازده کاربرد آب در 3 نوبت آبیاری در مزارع انتخابی بین 31 تا 64 درصد متغیر و میانگین آن 8/44 درصد بود که با لحاظ کسر آبشویی در محاسبات، به 5/61 درصد افزایش یافت. مقادیر راندمان کاربردآب در مزارع گندم، جو، یونجه، ارزن، ذرت علوفه ای و آفتابگردان به ترتیب 6/43، 6/42، 3/53، 39، 5/50 و 9/43 بود. به طور کلی با احتساب ضریب آبشویی در محاسبات بازده کاربرد آب در مزارع انتخابی، مقدار این پارامتر به طور متوسط 8/37 درصد از مقدار اولیه آن (بدون اعمال ضریب آبشویی) افزایش یافته است. حدود 23 درصد از مزارع به روش جویچه ای و بقیه به روش کرتی- نواری آبیاری می شدند. با محاسبه جداگانه متوسط بازده کاربرد آب برای دو روش مذکور، مقادیر 1/45 و 8/42 درصد به دست آمد. بنابراین بازده کاربرد آب در مزرعه در روش آبیاری جویچه ای حدود 5/2 درصد بیشتر بوده است. با توجه به اینکه اندازه گیری بازده کاربرد آب در مزارع در 3 نوبت مذکور انجام گرفته و عمده تلفات آبیاری سطحی در نوبت اول (خاکاب) انجام می گیرد، در صورتی که اندازه گیری ها در تمام طول فصل آبیاری محصولات انجام گیرد مقادیر ارایه شده می تواند براساس منطقه، بافت خاک، روش آبیاری و نوع محصول تا 10 درصد افزایش یابد. پیشنهاد می شود برای بهبود بازده کاربرد آب در مزارع، اراضی کشاورزان قبل از کشت و کار تا حد امکان تسطیح، مقدار آب تحویلی به کشاورزان کنترل و ابعاد کرت های آبیاری براساس دبی و بافت خاک در نظر گرفته شود. همچنین در مزارعی که دارای آب و خاک شور هستند، سعی شود در صورت امکان فاصله بین آبیاری ها کم شده، آبشویی اولیه خاک در زمان آیش و یا زمانی که گیاه در حالت خواب به سر می برد، انجام گیرد و از گیاهان شورپسند استفاده شود.واژه های کلیدی: بازده کاربرد آب آبیاری، شوری آب، شوری خاک، آبیاری سطحی، استان اصفهان