ویدا قطبی
رجب چوکان
علی مقدم

در اصلاح یونجه از روشهای گوناگونی از جمله خودباروری استفاده میشود، بطوریکه در جوامع حاصل از خودباروری گیاهانی با عملکردبالا انتخاب می شوند و با آمیزش آنها جوامع دیگری با ساختار ژنتیکی جدید تولید میشوند. از طرف دیگر برای بدست آوردن مواد گیاهی کافی با یکنواختی ژنتیکی نسبی برای انجام این پروژه، ضروری بود که هر فرد یا کلون تکثیر رویشی شود، بنابراین به منظور تعیین مناسب ترین میزان هورمون اکسین برای ریشه دار کردن قلمه های یونجه، آزمایشی با طرح فاکتوریل در بهار سال 1391 در گلخانه در کرج اجرا شد. بدین منظور از گیاهان انتخاب شده در مزرعه قلمه ساقه تهیه شد و ریشه زایی قلمه های سه اکوتیپ نیک شهری، همدانی و سکویل بعد از قرار گرفتن ساقه ها در سطوح مختلف محلول های تنظیم کننده رشد اکسین، ایندول استیک اسید (IAA) و ایندول بوتریک اسید (IBA) در غلظت های صفر(شاهد)، 25 ، 50 ، 100 ، 200 و 400 1-mgl به مدت زمان 8 ، 16 و 24 ساعت و پس از آن انتقال به آب مقطر خالص بررسی شد . نتایج نشان داد که بهترین درصد ریشه زایی و بهترین تیمار اکسین در تکثیر قلمه ها برای اکوتیپ نیک شهری، در 16 ساعت و تیمارmgl-1 100 بدست آمد. همچنبن خود باروری گیاهان انتخابی و تولید نسل های S1 و S2و S3در شزایط مزرعه و تکثیر قلمه های هر نسل خود بارور مورد بررسی در شرایط گلخانه بدست آمد. کلون ها برای تولید آزاد گرده افشانی به مزرعه انتقال یافتند. نسل های متفاوت بذری خود بارور شده (S1, S2, S3) به همراه نتاج نسل های آزاد گرده افشان (OP1, OP2, OP3) بطور تصادفی در یک طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار در پاییز 1392 در ایستگاه کرج کشت شدند و یاد داشت برداری از صفات عملکرد علوفه و ارتفاع چین های مختلف علوفه در سال 1393-1394 صورت گرفت. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین اکوتیپ ها، نسل ها و سال های آزمایش و اثر متقابل آنها برای صفت عملکرد علوفه خشک اختلاف معنی داری جود دارد. اکوتیپ های یونجه در برابر خود گشنی عکس العمل های متفاوتی نشان دادند و پس روی ویگور به صورت افزایشی از S1 تا S3 در گیاهان مشاهده نشد. بازگشت ویگور با گرده افشانی آزاد در تلاقی های OP2 بیشتراز OP3 بدست می آید. بیشترین ترکیب پذیری عمومی برای اکوتیپ های یزدی و نیک شهری بدست آمد. بنابراین تلاقی اکوتیپ هایی با تفاوت جغرافیایی بهتر میتواند در بهبود عملکرد در واریته هایسینتتیک یا هیبریدهای یونجه از قبیل هیبریدهای آزاد و یا شبه هیبریدها موثر باشد .واژه های کلیدی : یونجه ، خودباروری، گرده افشانی آزاد، اکوتیپ، ترکیب پذیری عمومی، کلون، قلمه ساقه