یداله فرایدی
همایون کانونی
علی اکبر محمودی پیراهنی
عاطفه خندان
محسن مهدیه

به منظور بررسی اثر متقابل ژنوتیپ × محیط و انتخاب ارقام پایدار و پرمحصول نخود و دارای صفات زراعی مطلوب، ازجمله تیپ بوته ایستاده و پابلند و دانه درشت، این پروژه با یک آزمایش مقایسه عملکرد سازگاری، با 18 لاین و رقم نخود سفید مشتمل بر3 شاهد( نخود ثمین، قزوین ومحلی جم)، در طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی با 4 تکرار و درسه منطقه سردسیر کشور( ایستگاههای تحقیقات کشاورزی دیم مراغه،کردستان وشیروان) و به مدت سه سال زراعی(95-1392) اجراگردید. نتایج جدول تجزیه واریانس مرکب نشان داد، اختلاف بسیار معنی داری برای تمامی صفات، در سالها و مکانهای مختلف وجود داشت. اثرمتقابل سال درمکان، برای تمام صفات مورد مطالعه، بسیار معنی دار بود. همچنین بین ژنوتیپها، به غیر از عملکرد دانه، در سایرصفات، اختلاف معنی دار وجود داشت. در عین حال اثر متقابل ژنوتیپ در سال، فقط برای عملکرد دانه معنی دار و اثر متقابل ژنوتیپ در مکان، برای تمامی صفات بسیار معنی دار بود. مقایسه میانگین عملکرد دانه ژنوتیپها در3 سال نشان داد، شاهد جم با 495 کیلوگرم درهکتار، عملکرد بیشتری نسبت به شاهد ثمین( با میانگین475 کیلوگرم درهکتار) تولید نمود. همچنین ژنوتیپهای شماره 14 (FLIP 08-10C)، 17(شاهد قزوین)، 6(FLIP 93-58C)، 3(FLIP 86-6C)، 1 (ILC 484) و4(FLIP 87-45C)، به ترتیب با 473، 471، 470، 466، 466 و464 کیلوگرم درهکتار، بیش از 98 درصد عملکرد شاهد ثمین را تولید کردند. تجزیه پایداری بر اساس داده های سه سال و با استفاده ازچندین پارامتر پایداری(دامنه تغییرات در متوسط سالها، واریانس محیطی، ضریب تغییرات محیطی و واریانس درون مکانی)، انجام گرفت. بر اساس این پارامترها، ژنوتیپهای 3(FLIP 86-6C)، 4(FLIP 87-45C)، 7(FLIP 03-22C)، 8(FLIP 03-50C)، 11(FLIP 07-6C) و15(FLIP 08-55C)، به عنوان ژنوتیپهای پایدار انتخاب شدند. واژه های کلیدی : نخود کابلی، سازگاری، پایداری عملکرد، ژنوتیپ، کشت بهاره، دیم