تهیه نقشه پراکنش زنگ سیاه گندم در مناطق مختلف کشور با استفاده از سامانه اطلاعاتی GIS

زنگ ساقه گندم با عامل Puccinia graminis. f. sp. tritici یکی از بیماری های مهم گندم محسوب می شود که باعث کاهش عملکرد گندم در سطح جهانی می شود. در چند سال اخیر نژادی از قارچ عامل بیماری به نام Ug99 و تغییر یافته های آن ظهور یافته است که بر روی اغلب ژن های مقاومت موجود در ارقام تجاری گندم (مانند ژن Sr31 و ژن های مقاومت دیگر با منشا گندم و نیز ژنSr38) ویرولانس داشته و منجر به ظهور نسل جدیدی از اپیدمی های این بیماری در مناطقی از جهان از جمله درآفریقا شده است. این بیماری در سال 1387 از استان های لرستان و همدان گزارش گردید. این تحقیق به منظور بررسی پراکنش زنگ سیاه گندم به ویژه نژاد Ug99 در کشور انجام گردید. در این تحقیق طی سال های 1394-1389 با بازدید از مزارع گندم استان های مهم گندم خیز کشور وقوع بیماری های مهم گندم یادداشت برداری گردید. ضمنا نمونه های زنگ سیاه جمع آوری شده از مناطق مختلف کشور روی 9 رقم افتراقی سریع حاوی ژن های مقاومت Sr31 ، Sr24، Sr36، Sr26 مایه زنی گردید.همچنین تعدادی از نمونه ها از مناطق مشکوک به شکسته شدن مقاومت ژن های فوق روی 20 رقم افتراقی تعیین نژاد گردیدند. نتایج این بررسی ها نشان دادکه بیماری های زنگ زرد و زنگ قهوه ای بیشترین پراکنش را در کشور داشتند. زنگ سیاه در مناطقی از اردبیل، سمنان، مازندران، کرمانشاه، لرستان، فارس، گلستان، گیلان، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و کردستان وجود داشت ولی میزان وقوع آن کمتر بود. نتایج مایه زنی جدایه ها روی ارقام افتراقی سریع طی سال های 1392-1389 نشان داد که در مناطق بروجرد، اردبیل، کالپوش سمنان، کلاردشت مازندران و سیاهکل گیلان روی ژن Sr31 بیماری زایی وجود داشت. در سال 1394 با نمونه برداری مجدد از مناطق فوق و تعیین نژاد 14 نمونه، هیچکدام از جدایه ها روی ژن های Sr31 و Sr24 بیماری زا نبودند اما بیماری زایی روی ژن های ، Sr36، ، Sr38، ، SrTmp و SrMcN مشاهده گردید. باتوجه به اینکه این ژن ها در منابع مقاومت به Ug99 به طور وسیع استفاده می گردد، لذا احتمال شکسته شدن مقاومت ارقام مقاوم به زنگ سیاه که عمدتا در پدیگری آنها از این ژن ها استفاده شده است، در مناطق گندم کاری ایران وجود دارد و لازم است وضعیت تغییرات ژنتیکی این قارچ به طور مداوم بررسی شود تا با توجه به تغییرات ژنتیکی در نژادهای آن، از ارقام مقاوم مناسب استفاده گردد.واژه های کلیدی:Puccinia graminis ، نژاد Ug99، پراکنش، سامانه اطلاعاتی GIS