محتشم محمدی
حسن قوجق
بهرام اندرزیان
نرجس خاتون کازرانی
ولی صادق پور
آیدوغدی طغانی

بهبود بهره وری گیاهی، اولویتی برای تامین امنیت غذای جهانی است که بطور جدی در معرض تهدیدات آب و هوایی است. خشکی و حرارت زیاد، محدودیت های اصلی عملکرد دانه گندم در محیط های دیم هستند شناسایی ژرم پلاسم سازگار گندم که دارای تحمل بیشتر در مقابل این تنش ها هستند، شدت اثر تغییرات آب و هوایی روی میزان تولید را تعدیل می نماید و راهکاری مناسب برای استمرار تولید گندم در شرایط متنوع آب و هوایی دیمزارهای گرمسیری است. در این تحقیق، تعداد 14 ژنوتیپ پیشرفته گندم نان در مناطق گچساران، گنبد، بهبهان، هفتکل (استان خوزستان) و دیلم (استان بوشهر) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار طی دو سال زراعی(95-1393) ارزیابی شدند. عملکرد دانه در هر سال از طریق تجزیه واریانس ساده مورد آزمون قرار گرفت. سپس بمنظور بررسی اثرات متقابل ژنوتیپ × محیط بر روی داده های دو ساله در هر منطقه و همچنین تمام مناطق، تجزیه واریانس مرکب انجام شد. پایداری عملکرد دانه با استفاده از روش رتبه بندی و امی ارزیابی شد. نتایج حاصله نشان داد که اثر اصلی ژنوتیپ و محیط و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط معنی دار بوده است. لاین شماره 3 با میانگین عملکرد 2737 کیلوگرم در هکتار به عنوان پرمحصول ترین ژنوتیپ، 2/3 درصد افزایش عملکرد نسبت به شاهد کریم (2653 کیلوگرم در هکتار) نشان داد، دارای بهترین متوسط رتبه در محیط های مختلف و مناسب ترین مقادیر مولفه های اول و دوم در تجزیه امی بوده و کمترین انحراف معیار رتبه را نشان داد. این لاین، نسبت به ارقام کریم، کوهدشت و چمران به عنوان زودرس ترین ارقام گندم مورد استفاده در کشور، بترتیب 6، 8 و 10 روز زودرس تر بود. افزایش قابل ملاحظه وزن هزار دانه لاین شماره 3 نسبت به ارقام گندم رایج بویژه در حضور تنش شدید خشکی در مقایسه با رقم چمران بعضا تا 14 گرم و بطور متوسط 7/7 گرم، بسیار قابل تامل است. ارتفاع بونه مناسب این لاین در شرایطی که سایر ارقام رایج دارای ارتفاع قابل برداشت نیستند، از دیگر محسنات برجسته ای است که کاندیدا کردن آن برای کشت در دیمزاهای گرمسیری کم بازده را موجه می سازد.واژه های کلیدی :گندم، سازگاری، پایداری عملکرد، دیم گرمسیری، خشکی و گرما