شهرام امیدواری
مراد سپهوند
فاطمه پرویزی
منوچهر کلهر
ایرج ویسکرمی

سالانه سطوح قابل ملاحظه ای از اراضی با ارزش در سطح جهان در اثر ضعف مدیریت از حیز انتفاع ساقط شده و دچار پسرفت می شوند. پسرفت خاک، شامل هرگونه کاهش قدرت محصول دهی خاک یا از دست رفتن مواد غذایی مورد نیاز گیاه توسط فرسایش می باشد. در این تحقیق، به منظور بررسی پسرفت کیفیت خاک و تهیه نقشه آن، حوزه آبخیز هنام با مساحت 140 کیلومترمربع، واقع در جنوب شهر الشتر در استان لرستان انتخاب گردید. این زیرحوزه یکی از مناطق مهم از نظر تولید در بخش کشاورزی و دامپروری و یکی از زیر حوزه های حساس در آبخیز مهم رودخانه کرخه می باشد. ابتدا با استفاده از روش ژیومورفولوژی محدوده مطالعاتی به واحدهای همگن از نظر پسرفت خاک تقسیم و به عنوان واحدهای کاری شناخته شدند. در هر واحد کاری، نمونه های خاک تهیه و خصوصیات کربن آلی، نیتروژن کل، فسفر و پتاسیم قابل دسترس، وزن مخصوص ظاهری و عناصر کم مصرف شامل آهن، روی، منگنز و مس تعیین شدند. شاخص پسرفت خاک محاسبه و به کمک مدل GLASOD در هر واحد نقشه، نوع، دلیل، درجه، وسعت و شدت پسرفت مشخص و نقشه پسرفت خاک تهیه گردید. همچنین با استفاده از مدل هیدروفیزیکی نقشه ریسک تخریب پذیری خاک (پتانسیل تخریب) در هر واحد کاری تهیه گردید. نتایج نشان داد که فسفر قابل دسترس، کربن آلی و نیتروژن کل به ترتیب بیشترین مقدار شاخص پسرفت را دارند. به طور کلی شناسه پسرفت خاک در حوضه نشان دهنده بیشترین دخالت انسان در محدوده مطالعاتی می باشد. به گونه ای که قطع درختان جنگلی، چرای بیش از حد در مراتع و عملیات کشاورزی عوامل اصلی ایجاد تخریب در حوضه می باشند. در اراضی کشاورزی حوضه عامل اصلی ایجاد تخریب، فعالیت های کشاورزی بوده که اغلب به شکل صحیح انجام نمی شود. از این عوامل می توان به نوع کشت، عدم تناوب در کشت، سوزاندن کاه و کلش در اراضی کشاورزی، عملیات خاک ورزی شدید و کشت اراضی شیب دار اشاره نمود. واژگان کلیدی: تخریب خاک، زیرحوزه هنام، GLASOD، هیدروفیزیکی، ژیومورفولوژی