ارژنگ جوادی
صادق افضلی نیا
اورنگ تاکی
حمید رضا صادق نژاد

طی سالیان اخیر روند بکارگیری روشهای حفاظتی و ادواتی از جمله دیسک و گاوآهن قلمی در عملیات تهیه زمین بویژه اراضی دیم و بعضا آبی رو به گسترش بوده است. همچنین پس از اجرای پایلوت های تحقیقاتی ونتایج مثبت اولیه با استقبال از روش های خاک ورزی حفاظتی روند صعودی داشته و لذا بررسی های تکمیلی را اقتضا می نماید. هدف اصلی این تحقیق بررسی جامع تر اثر بخشی این روش ها ازجنبه های مختلف فنی،اقتصادی وزیست محیطی می باشد. پروژه حاضر در مناطق فارس، اصفهان و گلستان با قالب طرح آماری بلوکهای کامل تصادفی اجرا و روشهای خاک ورزی حفاظتی و مرسوم درکشت گندم وذرت با تناوب های مرسوم هر منطقه با هم مقایسه شدند. تیمارها عبارت بودند از: 1- کشت مستقیم گندم (بی خاک ورزی) 2- خاک ورزی با خاک ورز مرکب و کشت (کم خاک ورزی)، با تیمارهای کم خاک ورزی برحسب ادوات موجود در هر منطقه 3- خاک ورزی مرسوم (شخم با گاوآهن برگردان داربهمراه سایر عملیات مرسوم منطقه ). در هر منطقه بسته به امکانات موجود پارامترهایی از خصوصیات خاک شامل هدایت الکتریکی EC ، درصد مواد آلی ، نسبت کربن به ازت - ماشین شامل مصرف سوخت ، راندمان مزرعه - انرژی شامل بهره وری انرژی - اقتصادی - زیست محیطی - مصرف نهاده ها شامل مصرف کود ، بذر و آب و نهایتا عملکرد محصول اندازه گیری شدند. روش های خاک ورزی حفاظتی بکار گرفته شده و خصوصا بی خاک ورزی عملکرد مطلوبی را خصوصا در حفظ رطوبت در لایه های سطحی خاک نشان دادند که این یک مزیت قابل توجه در مراحل اولیه رشد گیاه بویژه در مناطق گرم و خشک و کم آب محسوب می شود. بکارگیری روش های حفاظتی همچنین باعث کاهش چشمگیر نسبت کربن به ازت شد که این کاهش بهبود فعالیت میکروارگانیزم های خاک و تسهیل فرآیند معدنی شدن ترکیبات آلی و نهایتا تامین مواد مغذی مورد نیاز گیاه را در پی دارد. از نظر اقتصادی نیز عمدتا در مناطق مختلف روش های خاک ورزی حفاظتی سودمندترین روش با بازده اقتصادی بالاتر تشخیص داده شد. همچنین روشهای حفاظتی بیشترین مقدار ظرفیت موثر مزرعه ای و کمترین مصرف سوخت را به خود اختصاص داده و از نظر شاخصهای انرژی نیز دارای نسبت انرژی، افزوده خالص انرژی و بهره وری انرژی بیشتری نسبت به خاک ورزی مرسوم بودند.کلمات کلیدی: عملکرد، گندم، خاک ورزی حفاظتی، بی خاک ورزی، انرژی