محمد جعفرآقایی
فرنگیس قنواتی
میرجمال الدین پور پیغمبر
یعقوب اوجانی

ژنوم U یکی از ژنوم های اصلی گندمیان در چندین گونه از جنس آژیلوپس در سطح دیپلویید Ae. umbellulata (2n=2x=14, UU) تتراپلویید Ae. biuncialis, (2n=4x=28, UUMoMo )، Ae .columnaris, (2n=4x=28, UUMcMc)، Ae. kotschyi, (2n=4x=28, UUSlSl)، Ae. ovata, (2n=4x=28, UUMoMo)، Ae. triaristata, (2n=4x=28, UUMtMt)، Ae. triuncialis, (2n=4x=28, UUCC) و گونه هگزاپلویید Ae. juvencialis, (2n=6x=42, DDMMUU) حضور دارد. صفات مهمی از قبیل مقاومت به آفات و بیماری ها از این ژنوم به گندم نان منتقل شده است. در این مطالعه تعداد 138 نمونه از گونه های Ae. umbellulata، Ae. triuncialis، Ae. columnaris، Ae. kotschyi، Ae. biuncialis و Ae. neglecta که از نقاط مختلف جمع آوری گردیده و در بانک ژن گیاهی ملی ایران نگهداری می شوند در مزرعه بانک ژن کشت و احیا شدند. در طول فصل رشد نمونه ها ارزیابی شده و از نظر گیاهشناسی شناسایی شده و نمونه های مخلوط تفکیک شدند. برای کمک به شناسایی نمونه ها و تشخیص تغییرات کروموزومی احتمالی، سطح پلوییدی نمونه ها با استفاده از روش فلوسیتومتری مورد بررسی قرار گرفت. کاریوتایپ میتوزی برای تعدادی نمونه از گونه ها نیز تهیه گردیده وبرای مقایسه با نتایج فلوسیتومتری وضعیت کروموزومی گونه ها مورد بررسی قرار گرفت. همچنین با توجه به اهمیت و تنوع وسیع پروتیین های ذخیره ای دانه در گندمیان، پروفایل پروتیین های ذخیره ای دانه برای تعدادی نمونه تصادفی از هر گونه به روش SDS-PAGE تهیه و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد برخی از نمونه ها نیازمند شناسایی مجدد بوده و برخی از نمونه ها نیز مخلوط بودند. همچنین تنوع وسیع مورفولوژیکی در میان نمونه های مورد بررسی مشاهده گردید. در بررسی فلوسیتومتری نمونه های متعلق به گونه دیپلویید Ae. umbellulata یک پیک اصلی در حدود 73/34 ایجاد می کردند که تقریبا 29/0 پیک نمونه شاهد هگزاپلویید بود. نمونه های تتراپلویید نیز پیک فلوسیتومتری در حدود 55/0 تا 70/0 پیک نمونه شاهد تولید کردند. در میان نمونه های تتراپلویید پایینترین پیک فلوسیتومتری در گونه Ae. triuncialis و بالاترین پیک در نمونه های گونه Ae. kotschyi ایجاد شدند. بررسی کروموزوم های میتوزی در میان نمونه های با پیک فلوسیتومتری متفاوت بیانگر توافق شدید میان نتایج روش فلوسیتومتری و کاریوتایپ میتوزی نمونه ها بود. اما هم نتایج فلوسیتومتری و هم ارزیابی کاریوتایپ میتوزی نشان داد که در میان جمعیت های مختلف هر گونه نیز برای خصوصیات کاریوتایپی تنوع وجود دارد. کلمات کلیدی: کلکسیون آژیلوپس، تنوع ژنتیکی، فلوسیتومتری