بررسی تراکم و دینامیک جمعیت فیتوپلانکتون با تاکید بر پدیده شکوفایی جلبکی در منطقه جنوبی دریای خزر

وقوع شکوفایی غیر معمول جلبکی یک بحران جهانی است که دریای خزر همانند بسیاری از محیط های آبی در معرض خطر این رویداد قرار دارد. بر این اساس مطالعه حاضر در سال 1392 در حوزه ایرانی دریای خزر با اهداف، تعیین تغییرات زمانی و مکانی تراکم و زی توده فیتوپلانکتون با تاکید بر گونه های غالب و دارای پتانسیل شکوفایی و تعیین تغییرات غلظت کلروفیل-آ، انجام شد. نمونه برداری در 4 نیم خط عمود بر ساحل بندرانزلی، تنکابن، نوشهر و بندرامیرآباد در اعماق 5، 10 و 20 متر و در لایه های سطح، 10 و 20 متر و عموما در میانه هر فصل انجام گرفت. بر اساس نتایج بدست آمده میانگین تراکم (± خطای معیار) فیتوپلانکتون در طی دوره نمونه برداری برابر با 33±219 (میلیون سلول در مترمکعب) بوده است. حداقل و حداکثر میانگین تراکم در فصول تابستان و زمستان به ترتیب (31±73) و (55±505) میلیون سلول در مترمکعب بدست آمد.. در مجموع 147 گونه فیتوپلانکتون شناسایی گردید که در 7 شاخه و نیز گروه تازکداران فیتوپلانکتونی طبقه بندی شدند. عمده تراکم فیتوپلانکتون (81 درصد) از باسیلاریوفیتا شکل گرفت. حداقل و حداکثر میانگین فصلی زی توده فیتوپلانکتون در فصول تابستان و زمستان به ترتیب با مقادیر 20 ± 90 و 201± 1777 میلی گرم درمترمکعب ثبت شد. میانه سالانه غلظت کلروفیل-آ در لایه سطحی 43/2 میلی گرم در مترمکعب بود که در فصول بهار، تابستان، پاییز و زمستان به ترتیب مقادیر 54/1، 18/1، 81/5، و 59/2 میلی گرم در مترمکعب را بدست آورد. به این ترتیب پاییز فصل شروع شکوفایی بود که بمقدار کم تری تا زمستان نیز ادامه یافت. در فصل زمستان با آنکه میانگین تراکم و زی توده فیتوپلانکتون به-ترتیب 3 و 6 برابر میانگین سایر فصول شد، اما غلظت کلروفیل-آ در این فصل تفاوت چندانی با فصول بهار و تابستان نشان نداد و میزان آن کم بود. احتمالا کاهش دسترسی به نورو نیز کم بودن محتویات کلروفیلی گونه غالب، نقش مهمی در کاهش میزان کلروفیل –آ در فصل زمستان داشته است.بطورکلی طی دوره مطالعه، تراکم گونه های Stephanodiscus socialis، Binuclearia lauterbornii و Thalassionema nitzschioidesبه ترتیب درفصول بهار (نیم خط انرلی)، تابستان (نیم خط امیرآباد) و پاییز (نیم خط امیرآباد) و نیز گونه های Dactyliosolen fragilissima (همه نیم خط ها بجز نوشهر) و Pseudonitzschia seriata (در همه نیم خط ها) در فصل زمستان در طبقه دارای حد متوسط شکوفایی (دارای تراکم 100-1000 عدد سلول در میلی لیتر) قرار گرفتند. حضور مجدد Thalassionema nitzschioides و Pseudosolenia calcaravis (بعنوان گونه های با ارزش در زنجیره غذایی) در لیست گونه های غالب و زی توده و نیز کاهش درصد تراکم گونه های مضر از 68 درصد در سال 1388 به 43 درصد در مطالعه حاضر از نقاط مثبت در تعیین کیفیت آب دریای خزر در سال 1392 بود. ولی گسترش حضورPseudonitzschia seriata، از فصل سرد به دیگر فصول سال ( حتی تابستان) ونیز فراوانی حضور (100 درصد) و تراکم (30 ± 294 میلیون سلول در متر مکعب) بالای آن در زمستان، با توجه به خصوصیات توان تولید سم و پتانسیل ایجاد شکوفایی این جلبک، از عوامل مهم در کاهش کیفیت آب محسوب می شوند.کلمات کلیدی: فیتوپلانکتون، تراکم، گونه های غالب، شکوفایی،دریای خزر، ایران