محمد رضایی
شهرام شیرعلیزاده
شهرام عابدیو احد حضرتی پر

به منظور ارزیابی صفات زراعی و الگوی توزیع مواد فتوسنتزی به دانه ژنوتیپ های گندم در شرایط تنش خشکی آخر فصل رشد آزمایشی به صورت طرح بلوکهای کامل تصادفی ‭(RCBD ) ‬با سه تکرار در دو آزمایش مجزا در ایستگاه تحقیقات کشاورزی میاندوآب برای مدت دو سال زراعی ‮‭1392-93‬ و ‮‭1393-94‬ اجرا گردید. تیمارهای مورد آزمایش در این تحقیق شامل‮‭11‬ ژنوتیپ گندم برتر از نظر عملکرد دانه بودند که مراحل آزمایشهای مقایسه عملکرد مقدماتی سراسری و پیشرفته سراسری را گذرانده بودند، به همراه ارقام اروم، زارع ، میهن پیشگام و زرین مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج بدست آمده نشان داد که با توجه به اینکه تنش کمبود آب سبب کاهش اجزای عملکرد دانه نظیر تعداد سنبلچه در سنبله، تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه گردید بنابراین کاهش عملکرد دانه بین دو سطح آبیاری کامل و قطع آبیاری ‮‭19‬ درصد شد. اختلاف عملکرد دانه بین ژنوتیپ ها در این تحقیق به ‮‭30‬ درصد رسید. رقم میهن با ‮‭6838‬و رقم اروم با ‮‭4803‬ کیلوگرم در هکتار به ترتیب بیشترین و کمترین عملکرد دانه را داشتند. در این آزمایش سهم انتقال مجدد مواد فتوسنتزی در عملکرد دانه در شرایط عدم تنش کمبود آب ‮‭18‬ درصد و با افزایش تنش و کمبود آب شدید به ‮‭39‬ درصد رسید. در تیمار آبیاری کامل ژنوتیپ میهن با ‮‭31‬ درصد انتقال مجدد مواد فتوسنتزی بیشترین و رقم اروم با ‮‭22‬ درصد کمترین مقدار را داشتند و اختلاف بین ژنوتیپها به ‮‭29‬ درصد رسید. در حالی که در تیمار قطع آبیاری ، ژنوتیپ شماره ‮‭11‬ با ‮‭34‬ درصد بیشترین و ارقام اروم و زارع با ‮‭24‬ درصد کمترین انتقال را داشتند. با توجه به نتایج این تحقیق عملکرد دانه همبستگی مثبت و معنی داری با شاخص برداشت (*‮‭0/49‬‭r =) ‬و وزن هزار دانه (*‮‭0/53‬‭r =) ‬داشت، بنابراین در ژنوتیپ هایی مانند میهن و پیشگام با داشتن وزن هزار دانه زیاد، عملکرد دانه بیشتری را در شرایط تنش کمبود آب داشتند.با وجود این در شرایط تنش کمبود آب وزن هزار دانه بیشتر برای افزایش عملکرد دانه از عوامل مهم به شمار می رود. کلمات کلیدی: تنش خشکی، ژنوتیپهای گندم، عملکرد دانه