رفعت اله قاسمی
علیرضا مدیررحمتی
رضا باقری
محسن کلاگری
فرهاد اسدی
فرحزا کاظمی سعید
بیت اله امانزاده
عباس موسوی کوپر
حیدر علی دانشور
بهرام وفا نیا
بهمن علیزاده
علی خدا کریمی
سیامک حنیفه
کریم هنرور

این تحقیق به صورت ملی در پنج استان البرز (کرج)، گیلان (آستانه)، مرکزی (اراک)، آذربایجان غربی (ارومیه) و خراسان شمالی(بجنورد) با هدف حفظ و نگهداری ارقام مختلف صنوبر و نیز مطالعه میزان رویش و بررسی خصوصیات فنولوژی، مرفولوژی و اکولوژیکی آنها انجام گرفت. در این کلکسیونها تعداد نه اصله نهال یکساله از گونه ها، کولتیوار و کلن های مختلف صنوبر و متناسب با شرایط اقلیمی هر منطقه به صورت گروهی (توده ای 3ا3) کشت گردید. فاصله کاشت بین نهالها 3ا3 متر برای کلن های تاج بسته و 3ا4 متر برای کلن های تاج باز بوده و کاشت نهالها در کرج در اسفند ماه ،‮‭1388‬ در اراک، ارومیه و صفرابسته گیلان در اسفند ‮‭1389‬ و در ایستگاه کهنه کند بجنورد در اسفند‮‭1390‬ انجام شد و تا پایان سال ‮‭1392‬ و حداکثر به مدت پنج سال مورد بررسی و مطالعه قرار گرفتند که سال اول اجرای طرح در هر منطقه اختصاص به ایجاد خزانه وتولید نهال برای احداث کلکسیون، داده شده است. ویژگی های رویشی کمی شامل قطر برابرسینه و ارتفاع به طور سالیانه و در پایان فصل رویش اندازه گیری و میانگین حجم و میزان چوب تولید شده نیز محاسبه گردید. همچنین ویژگی کیفی شامل فرم تنه اصلی و نیز برخی صفات مورفولوژیکی نیز ثیت گردید. ثبت پدیده های حیاتی (فنولوژی) شامل شروع باز شدن گل، برگ، بذردهی و خزان برگها بهصطور سالیانه و در زمانهای مناسب انجامص گردید. مقایسه زمان ظهور پدیده های حیاتی در مناطق مختلف بیانگر آن است که جوانه های برگ در کلنهای مختلف در کلکسیون کرج زودتر از سایر مراکز و در اراک به دلیل ارتفاع زیاد ایستگاه خسبیجان از سطح دریا (‮‭1900‬ متر) و سردسیر بودن منطقه دیرتر از مناطق دیگر باز شده اند و مراکز ارومیه، صفرابسته و بجنورد در رده های دوم تا چهارم قرار دارند. در پایان فصل رویش، خزان برگها نیز در اراک زودتر از سایر مناطق انجام شده و طول دوره خزان در کلنهای مختلف کوتاه تر از سایر کلکسیونها بوده است. مشاهده میانگین های بدست آمده از متغیرهای رویشی کلنهای مورد بررسی در مناطق مختلف بیانگر آنست که تا این مرحله سنی در کرج گروه صنوبرهای ‭Populus nigra‬، ‭Populus eruamericana ‬و ‭Populus deltoides ‬در اراک گروه صنوبرهای ‭Populus euramericana ‬و ‭Populus nigra ‬در ارومیه صنوبرهای ‭Populus alba ‬و ‭Populus nigra ‬در صفرابسته صنوبرهای ‭Populus euramericana ‬و ‭Populus deltoides ‬از میانگین رویش قطری، ارتفاعی و حجمی بیشتری نسبت به سایر گروههای صنوبر برخوردار بوده اند. به طور کلی صنوبرهای ، ‭Populus nigra Populus euramericana ‬و ‭Populus alba ‬در شرایط اقلیمی نیمه خشک کرج، اراک، ارومیه و بجنورد، از رویش، سازگاری و مقاومت بهتری نسبت به ارقام ‭Populus deltoides ‬برخوردار بوده اند. واژگان کلیدی: صنوبر، کلکسیون، فنولوژی، مورفولوژی، مشخصه های رویشی