حسن شهبازی
محسن آقایی زاده
مسعود احمدی
جمشید سلطانی
جواد محزونی
عبدالرضا کرمانی

بیماری ویروسی ریزومانیا یکی از مهمترین بیماری های چغندرقند در دنیا محسوب می شود و هر ساله خسارت شدیدی به زراعت این گیاه در مناطق آلوده وارد می کند. این بیماری برای اولین بار در سال ‮‭1375‬ از استان فارس گزارش شد و به دنبال گسترش تدریجی در حال حاضر از اکثر مناطق چغندرکاری ایران گزارش می شود. می توان گفت تهیه ارقام مقاوم به بیماری قطعی ترین راه برای مهار بیماری است که به همراه رعایت برخی اصول به زراعی امکان کشت چغندر قند را در مناطق آلوده فراهم می سازد. موفقیت یک رقم تجاری مقاوم در شرایط آلوده زمانی قطعی خواهد بود که هم والد مادری و هم والد پدری هر دو حامل ژن مقاومت باشند. بمنظور دستیابی به پایه های مادری سینگل کراس مقاوم، وجود رگه های اوتایپ و نرعقیم مقاوم الزامی است. در این تحقیق از ‮‭20‬ توده F2 که از تلاقی منابع مقاومت با دو رگه اوتایپ منوژرم ‮‭231‬ و ‮‭261‬ و تکثیر نسل F1 آنها بدست آمده اند استفاده شد. در بهار سال ‮‭1389‬ بذر توده های مورد نظر در زمین آلوده به بیماری در تربت جام کشت شد و از هر توده حداقل ‮‭200‬ ریشه مقاوم گزینش شد. ریشه ها در سیلو نگهداری شده و در بهار سال بعد جهت کیج گذاری در مزرعه کشت شدند. در زمان گلدهی تک بوته های منوژرم بارور شناسایی و به همراه یک بوته نرعقیم در زیر کیج قرار گرفتند ( تعداد‮‭400‬ کیج). مابقی بوته ها از مزرعه حذف شد تا خطر آلودگی گرده مرتفع گردد. پس از برداشت بذر کیج ها، در پاییز همان سال از بذر پایه نرعقیم در گلخانه کشت شد ، در بهار سال سوم براساس کنترل نرعقیمی بوته های اوتایپ شناسایی شدند. در شهریور سال سوم بذر جفت های انتخابی در مزرعه اشتکلینگ کرج کشت گردید . هر جفت در بهار سال چهارم در یک قطعه ایزوله تکثیر شد. بذر پایه های اوتایپ در سال پنجم در قالب یک آزمایش مشاهده ای به همراه شاهد های حساس و مقاوم در زمین آلوده ارزیابی شد. براساس نتایج حاصل، از مقاوم ترین رگه ها جهت تهیه سینگل کراس و در نهایت هیبرید مقاوم استفاده شد. بر اساس نتایج آزمایش ها تعدادی اوتایپ با درصد نرعقیمی بالای ‮‭50‬درصد بدست آمد. اوتایپ شماره ‮‭1991‬ با ‮‭79‬درصد نرعقیمی و اوتایپ های شماره ‮‭2368‬ و ‮‭2390‬ بترتیب با ‮‭61‬و ‮‭57‬ درصد نرعقیمی در رده بعدی بودند. برای پیشبرد پروژه توصیه می شود. آزمایشات مجددا بر روی این اوتایپ ها تکرار شود تا به اوتایپ با نرعقیمی بالای ‮‭90‬ درصد دست پیدا کنیم . واژه های کلیدی چغندر قند- اوتایپ بیماری ریزومانیا - مقاومت به بیماری- پوسیدگی ریزوکتونیایی ریشه -