صابر گلکاری
رضا حق پرست
ابراهیم روحی
کاظم سلیمانی
ملک مسعود احمدی
غلامرضا عابدی اصل
غلامرضا خلیل زاده
تقی بابایی
صمد مبصر
مقصود حسن پور حسنی
اسماعیل زادحسن
رسول اسلامی

ارقام جدید گندم علاوه بر برتری نسبت به ارقام شاهد بایستی از نظر پایداری عملکرد و وسعت سازگاری به مناطق مختلف در اقلیم هدف مورد بررسی قرار گیرند. در این تحقیق به منظور ارزیابی تعداد ‮‭22‬ ژنوتیپ پیشرفته گندم نان از نظر دامنه سازگاری و میزان پایداری عملکرد در اقلیم سرد و معتدل کشور شامل ایستگاه های تحقیقات کشاورزی دیم مراغه، قاملو، زنجان، شیروان، اردبیل، ارومیه، سرارود و اراک به همراه ارقام شاهد اوحدی و آذر2 درقالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 4 تکرار و به مدت سه سال طی سال های زراعی ‮‭1390-93‬ مورد ارزیابی قرار گرفتند. تجزیه واریانس ساده عملکرد دانه ژنوتیپ ها به عنوان برآیند نهایی فعل و انفعالات متعدد فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی در هر سال وجود اختلافت ژنتیکی معنی داری را در بین ژنوتیپ های مورد بررسی نشان داد. تجزیه واریانس مرکب داده ها در هر مکان و نیز در مکان های مختلف بر روی داده های سه حاکی از وجود اثرات متقابل معنی دار ژنوتیپ ا محیط بود.با توجه به وجود اثرات مقابل ژنوتیپ در محیط محاسبه ض ریب تغییرات درون مکانی و رتبه بندی انجام گرفت.براساس نتایج حاصل از تجزیه داده های مناطق مختلف طی سه سال اجرای آزمایش در بین ژنوتیپ های مورد ارزیابی برتری عملکرد معنی داری نسبت به ارقام شاهد آذر2 و اوحدی مشاهده نگردید. استفاده از روش رتبه بندی ژنوتیپ ها نشان داد که در بین ژنوتیپ های مورد ارزیابی، ژنوتیپ شماره ‮‭21‬ با متوسط عملکرد حدود ‮‭1520‬ کیلوگرم در هکتار ضمن قرار گرفتن در گروه یکسان با رقم شاهد آذر2 از نظر پتانسیل عملکرد دانه بدلیل داشتن حداقل میانگین رتبه ‮‭7/3‬ با متوسط انحراف معیار رتبه ‮‭4/7‬ از پایداری بالاتری نسبت به ارقام شاهد برخوردار است. بررسی داده ها نشان داد که ژنوتیپ شماره ‮‭21‬ از سازگاری اختصاصی بسیار بالایی به مناطق غرب کشور بویژه کردستان با متوسط تولید ‮‭2147‬ کیلوگرم در هکتار (رتبه ‮‭1/6‬) و کرمانشاه با متوسط تولید ‮‭2290‬ کیلوگرم در هکتار (رتبه ‮‭5/6‬) برخوردار است. لاین های شماره ‮‭11‬ و ‮‭19‬ از نظر عملکرد و پارامترهای پایداری در رده های بعدی قرار گرفتند که با اختلاف معنی داری در سطح 5 درصد عملکرد پایین تری را نسبت به ارقام شاهد تولید نمودند. واژه های کلیدی :گندم،سازگاری،پایداری عملکرد، دیم سردسیری، خشکی و گرما