عرازمحمد نوری راد دوجی
مسعود سلطانی نجف آبادی
عباسعلی اندرخور
یونس عادلی

به منظور تهیه و مقایسه مقدماتی هیبریدهای جدید آفتابگردان یک پروژه تحقیقاتی دو ساله به شرح ذیل اجرا گردید. در سال اول این تحقیق( ‮‭1392‬) که به مدت دو سال اجرا گردید، ‮‭10‬ والد نرعقیم سیتوپلاسمی با 5 والد رستورر در ایستگاه گنبد مورد تلاقی قرار گرفتند. در سال دوم(‮‭1393‬) به منظور ارزیابی پتانسیل تولید دانه و روغن و سایر صفات زراعی ‮‭47‬ هیبرید حاصل، این ژنوتیپها به همراه دو شاهد هیبرید ‭CMSG‬5ا‮‭43‬‭-R‬و فرخ(جمعا ‮‭49‬ تیمار) در سه منطقه گنبد، ساری و کرج در قالب طرح لاتیس ساده(7 ا 7) با دو تکرار مورد بررسی قرار گرفتند. در طول دوره رویش، یادداشت برداری های لازم از مراحل فنولوژیک انجام گرفت و در پایان دوره رشد صفات وابسته به عملکرد دانه مانند قطر طبق، قطر ساقه، طول دوره سبزشدن تا رسیدن فیزیولوژیک و وزن هزار دانه اندازه گیری شدند. عملکرد دانه کرتها پس از حذف نیم متر از ابتدا و انتهای خطوط کشت از مساحت حدود ‮‭2/4‬ متر مربع مورد ارزیابی قرار گرفتند. با استفاده از نتایج تجزیه لاتیس در صفاتی که کارآیی لاتیس بیش از مدل بلوک کامل تصادفی بود، عامل تصحیح برای هر بلوک ناقص محاسبه شده و بدین طریق داده های تصحیح شده از هر تکرار حاصل گردید. سپس تجزیه آماری داده های تصحیح شده با استفاده از آزمون ‭F ‬در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با دو تکرار انجام گردید. میانگین صفات معنی دار با استفاده از روش ‭LSD ‬مورد مقایسه قرار گرفتند. در ایستگاه گنبد اثر ژنوتیپ بر کلیه صفات مورد بررسی بجز قطر طبق و قطر ساقه معنی دار بود. در این آزمایش هیبریدهای شماره ‮‭46‬ ، 8 و ‮‭43‬ به ترتیب با ‮‭3/275‬ ، ‮‭3/119‬ و ‮‭3/077‬ تن دانه در هکتار، عملکردهای بالاتر از 3 تن دانه در هکتار را به خود اختصاص داده بودند. در این تحقیق تیمار شماره ‮‭25‬ با عملکرد ‮‭1/737‬ تن دانه در هکتار، کم محصول ترین تیمار آزمایشی شناخته شد. تیمار شماره 5 با طول دوره رویش معدل ‮‭105‬ روز، زودرس ترین هیبرید مورد بررسی در این آزمایش بوده است. در کرج اثر ژنوتیپ بر کلیه صفات مورد بررسی بجز قطر طبق و طول دوره پایان گل تا رسیدن فیزیولوژیک کاملا معنی دار بود. تیمارهای شماره 4 ، 3 و ‮‭41‬ بترتیب با ‮‭5/638‬ ، ‮‭5/450‬ و ‮‭5/200‬ تن دانه در هکتار بیشترین مقادیر عملکرد دانه را به خود اختصاص دادند. کمترین عملکرد دانه در این آزمایش ‮‭2/583‬ تن دانه در هکتار و متعلق به تیمار شماره ‮‭13‬ بود. در این آزمایش تیمار شماره ‮‭41‬ با طول دوره رویش‮‭79‬ روز، زودرس ترین هیبرید بود. در ساری اثر ژنوتیپ بر کلیه صفات مورد بررسی بجز قطر طبق کاملا معنی دار بود. تیمارهای ‮‭21‬ ، 2 و ‮‭45‬ به ترتیب با ‮‭4/497‬ ، ‮‭4/406‬ و ‮‭4/337‬ تن دانه در هکتار بالاترین مقادیر عملکرد دانه را داشتند. تیمار شماره ‮‭46‬ با عملکرد ‮‭2/496‬ تن دانه در هکتار، کم محصول ترین هیبرید این آزمایش بوده است. در این آزمایش تیمار شماره ‮‭36‬ با طول دوره از سبز شدن تا رسیدن فیزیولوژیک معادل ‮‭87/5‬ روز، زودرس ترین هیبرید مورد مطالعه بود. بر اساس نتایج حاصل از این تحقیق، تیمارهای شماره 2 و 3 میتوانند به عنوان هیبریدهای امیدبخش مناسب برای کشت و تولید در سه منطقه گنبد، ساری و کرج مد نظر قرار گیرند. واژه های کلیدی : آفتابگردان، ترکیب پذیری، عملکرد، هیبرید سینگل کراس