محمد حسن بشارت نژاد
جواد کریم زاده اصفهانی
محمدرضا عطاران
مصطفی صیاد نصیری

یکی از مشکلات مهم تولید کمی و کیفی انار در ایران، کرم گلوگاه انار ‭(Apomyelois ceratoniae) ‬می باشد. پرورش و رهاسازی زنبور تریکوگراما جهت کنترل و کاهش خسارت این آفت توصیه شده است. هدف مطالعه حاضر تعیین کارایی کنترل بیولوژیک کرم گلوگاه انار بهوسیله زنبور تریکوگراما بود. به این منظور، در سال های ‮‭1390-1392‬ در مناطق اصلی رهاسازی زنبور تریکوگراما در استان اصفهان شامل شهرستان های شهرضا، اصفهان و نجف آباد دو باغ (رهاسازی شده و رهاسازی نشده) انتخاب گردید. در باغات رهاسازی شده، ‮‭10‬ بار رهاسازی در طول فصل رشد انجام گرفت. جهت ارزیابی پارازیتیسم، یک هفته پس از هر مرتبه رهاسازی، در هر باغ تعداد ‮‭10‬ درخت انتخاب و از هر درخت 5 گل یا میوه بهصورت تصادفی برداشت و نسبت به شمارش تخمهای پارازیتهصشده و سالم اقدام گردید. جهت ارزیابی آلودگی، از ابتدا تا پایان فصل یک هفته پس از مراحل رهاسازی زنبور و نیز هنگام برداشت تعداد ‮‭10‬ درخت به صورت تصادفی انتخاب و تعداد میوه سالم و آلوده به کرم گلوگاه شمارش گردید. نتایج نشان داد که میانگین آلودگی باغهای انار به کرم گلوگاه در باغ های با رهاسازی زنبور تریکوگراما تفاوت معنی داری با باغ های بدون رهاسازی داشت. بهطوری که، میانگین آلودگی در باغهای با رهاسازی (8/%7 ) کمتر از باغ های بدون رهاسازی (6/%9) بود. همچنین میانگین درصد آلودگی باغ های انار به کرم گلوگاه در مناطق مختلف با هم تفاوت معنیداری نشان داد؛ میانگین آلودگی در شهرستان نجف آباد (‮‭12/8‬ ) نسبت به شهرستان های اصفهان و شهرضا (‮‭7/1‬ ) بهطور معنی داری بیشتر بود. به علاوه، اثر متقابل دو فاکتور منطقه و رهاسازی بر روی درصد آلودگی باغ های انار به کرم گلوگاه معنی دار شد. در این ارتباط، میانگین آلودگی در شهرضا، در باغ های رهاسازی شده (‮‭5/1‬ ) کمتر از آن در باغ های رهاسازی نشده (‮‭8/9‬ ) بود. ولی در دو منطقه اصفهان و نجف آباد تفاوت معنی داری بین باغ های رهاسازی شده و رهاسازی نشده از نظر میزان آلودگی وجود نداشت. کارایی زنبور تریکوگراما در سال های مختلف و مناطق مختلف از صفر تا ‮‭52/5‬ درصد متغیر بود. به طوری که، میانگین درصد کارایی در سال اول بیشترین (‮‭26/8‬ ) و در سال دوم کمترین (‮‭7/6‬ ) را به خود اختصاص داد. هم چنین، میانگین درصد کارایی زنبور تریکوگراما در مناطق مختلف تغییرات قابل ملاحظه ای نشان داد؛ زنبورهای تریکوگراما بالاترین کارایی در کاهش آلودگی را در منطقه شهرضا (‮‭42/7‬ ) و کمترین کارایی را در منطقه نجف آباد (‮‭1/6‬ ) نشان دادند. مطالعه حاضر نشان داد که در بعضی ار مناطق، زنبور تریکوگراما می تواند کارایی قابل ملاحظهای در ارتباط با کاهش میزان آلودگی باغات انار به کرم گلوگاه انار داشته باشد. واژه های کلیدی: کرم گلوگاه انار، کنترل بیولوژیک، زنبور تریکوگراما، اصفهان، رهاسازی، کارایی