ارزیابی سامانه های آبیاری قطره ای زیرسطحی اجرا شده در استان کرمان

استان کرمان یکی از استان های کویری کشور با اقلیم خشک و نیمه خشک و محدودیت شدید آبی و از طرفی یکی از استان های مستعد و با پتانسیل بالا جهت تولید محصولات کشاورزی استراتژیک از قبیل پسته است. محدود بودن مقدار آب در مناطق پسته کاری کشور بویژه در کرمان، لزوم استفاده بهینه از منابع آبی موجود را قوت بخشیده است. لزوم مصرف بهینه از آب کاربرد سامانه های آبیاری قطره ای زیرسطحی توسعه یافته است. لیکن چنانچه از این سامانه به روش مطلوب بهره برداری نشود، نه تنها صرفه جویی در مصرف آب نمی شود بلکه هزینه گزافی به کشاورزان تحمیل خواهد کرد. این پژوهش با هدف بررسی طراحی، اجرا و مدیریت بهره برداری از سامانه آبیاری قطره ای زیرسطحی در باغ های پسته کرمان برای ارتقا شاخص های طراحی، اجرا و مدیریت سامانه آبیاری قطره ای زیرسطحی انجام شد. 5 باغ در منطقه سیرجان و زرند کرمان که به سامانه آبیاری زیرسطحی تجهیز شده بودند شناسایی و مورد بررسی قرار گرفتند. بدین منظور خصوصیات هیدرولیکی سامانه، مدیریت آبیاری، عمق نصب لاترال ها، پروفیل رطوبت و شوری در این باغ ها مورد بررسی قرار گرفت. ارزیابی هیدرولیکی سامانه های آبیاری نشان داد، آبدهی قطره چکان ها در قطعات مورد ارزیابی در هر باغ نسبت به آبدهی اسمی تا بیش از ‮‭10‬ درصد دارای تغییرات بود. یکنواختی پخش آب در بسیاری از قطعات خوب بود ولی عملکرد کلی قطره چکان ها ضعیف بود، که می تواند ناشی از تغییرات فشار و یا ضعف در طراحی باشد. بررسی مدیریت آبیاری نشان داد که تابع دفترچه طراحی سامانه نبوده و علی الرغم محدودیت آبی، باعث می شود درصدی از آب آبیاری بصورت نفوذ عمقی از دسترس محدوده ریشه خارج شود. بر اساس سند ملی آب، نیاز آبیاری پسته در ماه های گرم سال شامل خرداد، تیر، مرداد و شهریور تامین نمی شود و درختان تا بیش از ‮‭50‬ درصد درختان با تنش آبی مواجه می شوند. نفوذ و فشار ریشه به قطره چکان های سامانه قطره ای زیرسطحی یک مشکل ذاتی در این نوع سامانه است. مدیریت خوب در کاربرد علف کش ها از ورودی ریشه به قطره چکان ها جلوگیری کرده بود. در کلیه باغ ها بر اساس طراحی شرکت ها عمق استقرار قطره چکان ها باید ‮‭40‬ سانتی متر باشد که در مجموع عمق نصب در باغ ها بین ‮‭20‬ تا ‮‭45‬ سانتی متر متغییر بود. پروفیل رطوبتی در اطراف لاترال ها از وضعیت مطلوبی برخوردار بود و با توجه به محدوده رطوبتی نقطه پژمردگی، باغ ها در ‮‭48‬ ساعت بعد از آبیاری هنوز با تنش رطوبتی مواجه نشده بودند. بررسی پروفیل شوری عصاره اشباع خاک نشان دهنده تجمع شوری در محدوده خارجی پروفیل رطوبتی و همچنین افزایش شوری در اطراف ریشه به علت جذب سریعتر رطوبت خاک و باقی ماندن شوری در خاک بود. لازم است مدیریت آبیاری با توجه به نیاز آبیاری و پتانسیل آبی باغ تعیین شود و طراحی دقیق و نظارت بر اجرا و بهره برداری برای سامانه آبیاری قطره ای زیرسطحی توصیه شد. واژه های کلیدی: آبیاری زیرسطحی، قطره چکان، لوله آبده، پروفیل رطوبتی، پروفیل شوری