مهدی حبیبی
احمد حسینی
محمودرضا طباطبایی

برای برنامه ریزی درست و بهره برداری صحیح از منابع آبی کشور، داشتن آمار و اطلاعات منابع رودخانه ها امری مهم و بنیادی می باشد. با اجرای این طرح ملی، اطلاعات مختلفی از ویژگی های سازه های احداث شده در بستر و یا حاشیه رودخانه ها وآبراهه های 5 استان کشور جمع آوری و استخراج شد. این اطلاعات از طیف متنوعی، مشتمل براطلاعات مکانی و توصیفی رودخانه ها برخوردار می باشد. این اطلاعات با همکاری و هماهنگی مجریان و همکاراناستانهای زنجان، قزوین، قم، مرکزی و تهران برای رودخانه ها و مسیل هایی که بر روی نقشه های ‮‭250000:1‬ دیده می شوند از طریق گزارشات موجود و با انجام بازدیدهای صحرایی جمع آوری گردید. در استانمرکزی در عملیات میدانی با پیمایش طولی در مسیر رودخانه ها واطلاعات دریافتی از نهاد ها وسازمانها ضمن شناسایی کلیه سازه های احداث شده در عرض یا طول رودخانه، مشخصات آن ها نیز تعیین و یادداشت گردید و موقعیت جغرافیایی هر کدام به کمک موقعیتیاب ‭(GPS) ‬و‭Google Earth‬تعیین گردیدند. در نهایت کلیهاطلاعات جمع آوری شده از عملیات های میدانی و سنجش از دور، به صورت بانک اطلاعاتی در قالب لایههای ‭ArcGIS ‬و فایل های ‭dbf‬و ‭Excel‬مدون شدند. که از کل ‮‭626‬ سازه اجرا شده در امتداد این رودخانه ها تعداد ‮‭216‬ بند گابیونی ‮‭97‬ بند سنگی ملاتی و ‮‭200‬ عدد بند خاکی 4 عدد اپی گابیونی 1 عدد اسکله ریزی ‮‭79‬ دیوار ساحلی و 2 عدد کف بند آبراهه و ‮‭16‬ عدد بند انحرافی ‮‭11‬ عدد سد ذخیره ای و سد پانزده خرداد در امتداد رود خانه قمرود رودخانه شناساییشد. تعداد رودخانه شناسایی شده در استان زنجان ‮‭1241‬ مورد بوده که مجموع طول آن ها برابر‮‭12105‬ کیلومتر می باشد. رایج ترین سازه های موجود در رودخانه ها و مسیلهای استان زنجان شامل سه گروه می باشند . گروه اول سازهای استحصال آب مانند سدهای خاکی، بندهای انحرافی و ایستگاههای پمپاژ، گروه دوم، سازه های حفاظت و احیا اراضی حاشیه رودخانه که شامل احداث اپی ‭(Epi)‬، خاکریز ‭(levee) ‬یا گوره، اسکله ریزی، کف بند ‭(Sill)‬، سیل بند، دیوار حفاظتی، دیوارسازی و پل رودخانه بوده و گروه سوم، شامل سازه های اصلاح شیب طولی آبراهه ها از طریق احداث سدهای سبک فلزی، گابیونی، سنگی و ملاتی، خشکه چین می باشند. در بین این سازه ها به ترتیب سدهای خاکی به تعداد ‮‭33‬ دستگاه، اپی ها ‮‭404‬ دستگاه ، پلها بیش از ‮‭935‬ دستگاه و سدهای سنگی و ملاتی بیش از ‮‭850‬ دستگاه دارای بیشترین فراوانی و تعداد احداثث می باشند. بطورکلی بررسیهای انجام شده نشانگر پایداری، عملکرد و کارایی مناسب غالب این سازه های احداث شده می باشد. استان تهران به ‮‭25‬ محدوده مورد مطالعه با شماره های مختلف تقسیم شده است . مجموع آبراهه های محدوده های مورد مطالعه به تعداد ‮‭415‬ آبراهه بوده که در فاصله های مختلف عوارض سازه ای چون پل ها ، تراس بندی ها ، بند انحرافی ، کف بند ، شیب شکن ، دایک ، اپی ، ارتفاع محل سازه ، مسحت تقریبی تحت پوشش سازه و شیب ناخالص محل سازه از نظر کمی و کیفی بررسی شده و شرایط آن ها در ‮‭25‬ محدوده مورد مطالعاتی در بخش بحث و نتایج به شکل جداولی همراه با توضیحات مرتبط آمده است . نتایج نشان می دهدکه پل ها در بین سازه های مورد بررسی با تعداد ‮‭715‬ مورد بیشترین فراوانی و دایک ها با تعداد 6 مورد کمترین فراوانی را در منطقه دارندو حوضه های آبخیز مسیل تهران با تعداد ‮‭91‬ دهنه پل و حوضه آبخیز وارنگه رود با تعداد 3 دهنه پل ، حوضه آبخیزدلیچای با تعداد ‮‭13‬ مورد تراس بندی و با سطح تقریبی ‮‭5.15‬ هکتار و حوضه آبخیزحبله رود میانی 2 و سراب دماوند با تعداد 1 مورد تراس بندی و سطوح مختلف ، حوضه آبخیز لار با تعداد ‮‭48‬ مورد بند انحرافی و حوضه آبخیز بیلقان ، پایاب جاجرود ، جاجرود اسطلک ، دلیچای با تعداد 1 مورد بند انحرافی، حوضه آبخیز لار و نمرود با تعداد ‮‭21‬ مورد کف بند و تعداد مساوی و حوضه آبخیز بیلقان ، ولایت رود ، فیروزکوه با تعداد 1 مورد کف بند ، حوضه آبخیز لار با تعداد 3 مورد سازه شیب شکن و حوضه های آبخیز پایاب جاجرود ، مسیل تهران ، جاجرود اسطلک ، دلیچای با تعداد 1 مورد سازه شیب شکن ، به ترتیب بیشترین و کمترین سازه را درمنطقه دارند ، همچنین فقط حوضه آبخیز پایاب جاجرود تعداد 6 مورد سازه دایک و حوضه آبخیز پایاب جاجرود تعداد 9 مورد سازه اپی و حوضه آبخیز نمرود تعداد 1 مورد سازه اپی در منطقه می باشند، و بقیه حوضه ها فاقد سازه اپی می باشند. واژه های کلیدی: اطلاعات توصیفی، اطلاعات مکانی، سازه، مسیل، زنجان، قزوین، قم، مرکزی، تهران، ‭GIS.