مهدی حبیبی
احمد حسینی
محمودرضا طباطبایی

برای برنامه ریزی درست و بهره برداری صحیح از منابع آبی کشور، داشتن آمار و اطلاعات منابع رودخانه ها امری مهم و بنیادی می باشد. با اجرای این طرح ملی، اطلاعات مختلفی از ویژگی های پوشش گیاهی حاشیه رودخانه ها وآبراهه های 5 استان کشور جمع آوری و استخراج شد. این اطلاعات از طیف متنوعی، مشتمل براطلاعات مکانی و توصیفی رودخانه ها برخوردار بوده و شامل فرسایش بستر، کناری رودخانه ها و درصد حساسیت به فرسایش می باشد. این اطلاعات با همکاری و هماهنگی مجریان و همکاراناستانهای زنجان، قزوین، قم، مرکزی و تهران برای رودخانه ها و مسیل هایی که بر روی نقشه های ‮‭250000:1‬ دیده می شوند از طریق گزارشات موجود و با انجام بازدیدهای صحرایی جمع آوری گردید. در استان مرکزی بر اساس نتایج حاصله تعداد ‮‭836‬ آبراهه با طول مجموع ‮‭6239/7‬ کیلومتر وجود دارد. ‮‭63‬ درصد طول مسیر آبراهه ها در محدوده های مطالعاتی از آبرفتها عبور نموده و ‮‭27‬ درصد نیز از مسیر سنگی عبور نموده است. در محدوده های مورد مطالعه هر دو نوع فرسایش بستر و کناری مشاهده می شود. در ‮‭30‬ درصد طول مسیر آبراهه های تحت مطالعه فرسایش بستر و در ‮‭27‬ درصد آن فرسایش کناری مشاهده شده است. در ‮‭65‬ درصد از طول آبراهه های مورد مطالعه حساسیت به فرسایش متوسط، در ‮‭15‬ درصد شدید و در ‮‭20‬ درصد ضعیف ارزیابی شده است. به عبارتی در ‮‭80‬ درصد طول آبراهه های مورد مطالعه حساسیت قابل توجه به فرسایش وجود دارد. از جمله اقداماتی که می تواند میزان فرسایش آبراهه های محدوده های مطالعاتی را کاهش دهد توسعه عملیات مکانیکی نظیر احداث انواع بندها و بویژه عملیات بیولوژیکی نظیر بهبود پوشش گیاهی در بستر و حاشیه آبراهه های محدوده های مطالعاتی می باشد. تعداد رودخانه شناسایی شده در استان زنجان ‮‭1241‬ مورد بوده که مجموع طول آن ها برابر ‮‭38.12105‬ کیلومتر می باشد. در رودخانه ها مسیلهای حوزه ها ‮‭16‬ گانه مورد تحقیق از نظر نوع بستر در رودخانه ها و مسیلها، بستر سنگی ‮‭49‬ درصد و بستر آبرفتی ‮‭51‬ درصد را شامل شده و بر این اساس بستر آبرفتی اندکی بیشتر از بستر سنگی است. از نظر حساسیت به فرسایش دیواره رودخانه ها و مسیلهای مورد بررسی، ‮‭69‬ درصد از آنها دارای شدت حساسیت به فرسایش زیاد می باشند. بعبارت دیگر غالب دیواره در رودخانه ها و مسیلهای حوزه های مطالعاتی دارای شدت حساسیت به فرسایش زیاد دارند. همچنین از نظر نوع فرسایش، ‮‭79‬ درصد طول رودخانه ها و مسیلها دارای فرسایش کناری و ‮‭21‬ درصد دارای فرسایش بستری هستند. بنا بر این فرسایش غالب در رودخانه ها و مسیلهای کل حوزه های مطالعاتی از نوع فرسایش کناری می باشد. بر این اساس لزوم چاره اندیشیو برنامه ریزی برای کنترل و کاهش فرسایش در این رودخانه ها و مسیلها بسیار ضروری و از حیث منابع خاک اراضی حاشیه آنها بسیار با اهمیت و دارای ارزش اقتصادی است که از جمله می توان به انجام مدیریت مناسب در بهره برداری از اراضی بر اساس قابلیت آنها و استفاده از روشهای حفاظتی از دیواره های این رودخانه ها و مسیلها اشاره نمود. در استان تهران مجموع آبراهه های محدوده های مورد مطالعه به تعداد ‮‭415‬ آبراهه و حدود ‮‭3038‬ بازه هزارمتری بوده که وضعیت آن ها از نظرحساسیت به فرسایش حدود ‮‭55.5‬ درصد معادل ‮‭60.168‬ کیلومتر در رده حساسیت به فرسایش کم و حدود ‮‭82.49‬ درصد معادل ‮‭58.1513‬ کیلومتر در رده حساسیت به فرسایش متوسط و در نهایت حدود ‮‭63.44‬ درصد معادل ‮‭08.1356‬ کیلومتردر رده حساسیت به فرسایش زیاد قرار دارد، ازنظر زمین شناسی( آبرفتی سنگی ) حدود ‮‭72.64‬ درصد معادل ‮‭38.1966‬ کیلومتر در رده آبرفتی و حدود ‮‭28.35‬ درصد معادل ‮‭88.1071‬ کیلومتر در رده سنگی قرار دارد، از نظر غلظت رسوب حدود ‮‭61.26‬ درصد معادل ‮‭080.778‬ کیلومتر در رده غلظت رسوب کم و حدود ‮‭05.17‬ درصد معادل ‮‭98.517‬ کیلومتر در رده غلظت رسوب متوسط و در نهایت حدود ‮‭34.57‬ درصد معادل ‮‭20.1742‬ کیلومتر در رده غلظت رسوب زیاد قرار دارد و در نهایت از نظرفرسایش کناری بستری حدود ‮‭90.63‬ درصد معادل ‮‭50.1941‬ کیلومتر در رده فرسایش کناری و حدود ‮‭10.36‬ درصد معادل ‮‭76.1096‬ کیلومتر در رده فرسایش بستری قرار دارد. واژه های کلیدی: اطلاعات توصیفی، اطلاعات مکانی، رسوب، رودخانه، سازه، مسیل، ‭ArcGIS. ‬، زنجان، قزوین، قم، مرکزی و تهران