مهناز صالحی
حمیدرضا انصاری رنانی
مجتبی سیدمومن
نصرت الله طاهرپور
حسین نورالهی
مجید افشار
ملیحه کمال پور
فرهاد میرزائی

به منظور شناخت و ارتباط خصوصیات پوست و الیاف بزهای مویی ایران و دسته بندی آن ها برحسب عوامل ثابت منطقه پرورش، جنس و سن دام، شش استان کشور مدنظر قرار گرفت. پوست بزهای نر در دو گروه بزغاله و بالغ و ماده ها درسه دامنه سنی (بزغاله، زیر یک ونیم ساله، وبالای یک ونیم ساله ) از هر منطقه با ‮‭13‬ تکرار از هر گروه جمعا به تعداد ‮‭455‬ تهیه شد. بعد از موچینی، میانگین وزن پوست بزها ‮‭988/4 12/4‬ گرم با ضریب تغییرات (‮‭33/4‬ درصد) بود. دامنه وزن و مساحت پوست به ترتیب‮‭280‬تا‮‭3350‬ گرم و 2 تا ‮‭12/8‬ فوت مربع به دست آمد. نتایج نشان داد، جنس و سن اثر معنی داری(‮‭0/0001‬‭P<) ‬روی وزن، مساحت و ضخامت پوست بزها در استان های مختلف داشتند. وزن و مساحت پوست نرها (‮‭1140/49 15/2‬ گرم و ‮‭5/07 0/05‬ فوت مربع) بیش از ماده ها (‮‭834/95 12/9‬ گرم و ‮‭4/18 0/04‬ فوت مربع) و بزهای بالغ (‮‭1145/58 13/0‬ گرم و ‮‭5/22 0/04‬ فوت مربع) بیش از بزغاله ها (‮‭829/85 15/0‬ گرم و ‮‭4/03 0/05‬ فوت مربع) بود (‮‭0/0001‬‭P<). ‬بزهای استان های لرستان، فارس(شیراز)، مازندران، فارس(آباده)، خراسان جنوبی، آذربایجان شرقی و خوزستان به ترتیب سنگین ترین وزن پوست ها(‮‭4 26/3‬/،‮‭2 29/0 1103‬/،‮‭5 28/9 1050‬/،‮‭9 29/3 1028‬/،‮‭1 28/9 990‬/،‮‭945/4 28/8 949‬ و‮‭860/1 28/8‬گرم) و مساحت پوست (‮‭4 0/09‬/،‮‭7 0/09 5‬/،‮‭8 0/09 4‬/،‮‭3 0/09 4‬/،‮‭5 0/09 4‬/،‮‭4/6 0/09 4‬ و ‮‭4/1 0/09‬فوت مربع) را داشتند. همبستگی مثبت بالایی بین وزن و مساحت پوست (‮‭0/9‬‭r =+) ‬مشاهده شد. ضخیم ترین نواحی پوست به ترتیب در ناحیه کپل، پشت، شانه، پهلو و شکم به ترتیب با مقادیر ‮‭60‬/،‮‭56 1‬/،‮‭53 1‬/،‮‭1/38 1‬ و ‮‭1/26‬(‮‭0/01‬ ‭SE) ‬میلی متر بود. ضخامت نواحی مختلف پوست با هم همبستگی مثبت (‮‭0/6‬‭+=r) ‬داشتند. خصوصیات وزن بیده، طول دسته الیاف و تک لیف مو، نسبت کرک به مو، قطر مو، استحکام، کشش پذیری و بازدهی شستشو مو اندازه گیری شد. میانگین وزن بیده تولیدی بزها ‮‭308/1 7/3‬ گرم با ضریب تغییرات بالا (‮‭61/7‬ درصد) و دامنه وسیع بین ‮‭35‬ تا ‮‭2135‬ گرم بود. بیده بزهای نر بیش از بزهای ماده و بزهای بالغ بیش از بزغاله ها بود (‮‭0/0001‬‭P<). ‬گروه سنی و مناطق بر طول دسته الیاف و تک لیف مو (‮‭0/0001‬‭P<)‬، قطر مو (‮‭0/05‬‭P<) ‬و خصوصیات مکانیکی (‮‭0/01‬‭P<) ‬الیاف مو اثر معنی داری داشتند. قطر الیاف مو در بزغاله ها کم تر (‮‭72/7 1/2‬ میکرون) از بزهای بالغ(‮‭83/7 1/1‬ میکرون) بود. الیاف مویی بیده بزهای بالغ دارای استحکام بالاتری (‮‭10/6 0/2‬ گرم نیرو بر تکس) نسبت به گروه سنی بزغاله (‮‭9/6 0/2‬ گرم نیرو بر تکس) بودند. این تحقیق نشان دهنده تفاوت خصوصیات کمی و کیفی پوست و الیاف مویی بزهای بومی بود. لذا برای دست یابی به بهترین درجه پوست و مو باید به اختلاف کیفیت این صفات در بزهای مناطق مختلف برای تطبیق مراحل و فرآوری براساس نوع کیفیت آن ها برای تولید انواع کالاهای مناسب عمل نمود. کلمات کلیدی: منطقه، مو، سن، جنس، ویژگی های کمی، ویژگی های کیفی، ویژگی های فیزیکی