نادر حیدری
فریبرز عباسی
شادمان ویسی
آذرخش عزیزی
بهمن یارقلی

تعیین ابعاد بهینه قطعات آبیاری و سایر عوامل طراحی، شامل شیب، دبی ورودی، و زمان آبیاری، نقش زیادی در افزایش راندمان کاربرد آبیاری و همچنین کاهش هزینه های اجرای پروژه ها خواهد داشت. لذا این تحقیق در طرح شبکه آبیاری و زهکشی رامشیر، یکی از پروژه های طرح عظیم موسوم به طرح ‮‭550‬ هزار هکتاری احیای دشتهای خوزستان و ایلام، در استان خوزستان و طی سالهای ‮‭1392-93‬ به اجرا درآمد. تحقیق به طور کلی در دو بخش آزمایشهای مزرعه ای و مدلسازی با مدل طراحی آبیاری سطحی ‭SRFR ‬انجام شد. در مجموع 4 نوبت آزمایش پیشروی- پسروی آب در نوار و برای تعداد سه نوار آبیاری با طول های ،‮‭120‬ ،‮‭150‬ و ‮‭180‬ متر، و طی چهار مرحله آبیاری محصول در طول فصل رشد، انجام پذیرفت. با توجه به نتایج حاصله، ترکیب ها و گزینه های مختلفی که راندمان کاربرد و یکنواختی توزیع آب بالا را در آبیاری نواری با رژیم انتها بسته محصول گندم در منطقه حاصل نمایند، قابل انتخاب است. به طور کلی طول و عرض های انتخابی می تواند به ترتیب در دامنه مقادیر ‮‭100‬ الی ‮‭300‬ متر و 4 الی ‮‭12‬ متر قرار گیرد. ولی بر اساس نتایج شبیه سازی، طول و عرضهای انتخابی باید متناسب با شیب طولی و دبی های آبیاری باشد تا زمان های آبیاری معقولی را ارایه نموده و یکنواختی توزیع و راندمان کاربرد آب در حد مناسبی باشد. در نتایج ارایه شده، تمامی ترکیبهای بهینه مذکور ارایه شده اند. لذا طراح پروژه می تواند با در نظر گرفتن سایر عوامل فنی، اقتصادی، و اجتماعی طرح گزینه مطلوب و مورد نظر را انتخاب نماید. با توجه به جمیع جوانب،گزینه عرض نوار 7 متر و طول نوار ‮‭200‬ متر با شیب ‮‭0/005‬ متر یا ‮‭0/001‬ متر بر متر برای کلیه دبی های ورودی و عمق های خالص آبیاری (از ‮‭50‬ الی ‮‭90‬ میلیمتر) از لحاظ راندمان آبیاری مناسب وگزینه ایده آلی باشد. بهر حال، گزینه طراحی طول نوار ‮‭200‬ متر و شیب طولی نوار برابر ‮‭0/0005‬ متر بر متر بهترین گزینه از لحاظ مقدار راندمان کاربرد آب است. همچنین شیب طولی نوار برابر ‮‭0/0005‬ متر بر متر برای همه حالات و ترکیبهای ارایه شده در گزینه های طراحی با راندمان کاربرد معقول، شیب مناسب و در واقع ایده آلی است. اصولا طول نوار ‮‭300‬ متر برای تمامی مقادیر گزینه های شیب نوار، برای دبی های کمتر از ‮‭10‬ لیتر در ثانیه توصیه نمیشود، زیرا راندمانهای کاربرد بسیارکمی را حاصل مینماید. شیب طولی نوارهای آبیاری ایجاد شده در قطعه انتخابی برای آزمایشها (قطعه2‭-U‬‮‭29‬) به طور متوسط برابر ‮‭0/2‬ درصد (2 در هزار) می باشد که با توجه به بافت غالب خاک منطقه (لوم رسی سیلتی)، و نوع روش آبیاری (نواری انته بسته) نسبتا زیاد است. بهرحال برای رفع مشکل قطعات آبیاری اجرا شده با شیب نسبتا زیاد ‮‭0/002‬ متر بر مترکه منجر به تجمع زیاد آب در انتهای نوار و تلفات نفوذ عمقی زیاد میگردد. پیشنهاد میگردد، تسطیح اراضی با دقت بیشتری انجام شده، شیب های صفحات تسطیح کوچکتری (کمتر از ‮‭0/002‬ متر بر متر) در عمل اجرا شود، و همچنین رژیم آبیاری نواری با انتهای باز در منطقه ترویج و عمل شود. کلمات کلیدی: آبیاری نواری، قطعه آبیاری، طول بهینه، راندمان، یکنواختی توزیع، رامشیر، خوزستان