علی اشرف جعفری
رمضان کلوندی
کیوان صفی خانی
محمدرضا صادقی منیش
نورعلی رجبی مظهر

طرح جمع آوری، شناسایی، ارزیابی وحفاظت بذر گیاهان دارویی استان همدان به منظور تکمیل و تقویت بانک ژن گیاهی(فاز دوم) از سال ‮‭1388‬ تا ‮‭1391‬ به مدت چهار سال درمناطق مختلف استان همدان اجرا گردید. برای جمع آوری بذر گیاهان دارویی، مناطق مختلف استان به حوزه های کاری متفاوتی تقسیم و هر سال در یکی از این مناطق در موعد مقرر کار جمع آوری بذر صورت گرفت. برخی اطلاعات از قبیل نام علمی گونه، محل جمع آوری، تاریخ جمع آوری، ویژگیهای رویشگاهی از قبیل شیب، جهت جغرافیایی، ارتفاع از سطح دریا، اقلیم، متوسط درجه حرارت و بارندگی سالانه، ویژگیهای خاک، تیپ گیاهی و گونه های همراه بر اساس فرم اطلاعات جمع آوری نمونه بذر ثبت شدند. در طی مدت زمان اجرای طرح تعداد ‮‭408‬ نمونه بذر جمع آوری گردید. نمونه های مذکور متعلق به ‮‭177‬گونه، ‮‭123‬ جنس و ‮‭39‬ تیره می باشند. نتایج حاصل بیانگر این است که گیاهان خانواده آفتابگردان ‭(Asteraceae ‬با ‮‭19‬جنس، ‮‭23‬گونه و‮‭55‬ نمونه) ، نعناعیان ‭(Lamiaceae ‬با ‮‭15‬جنس، ‮‭35‬گونه و‮‭91‬نمونه) ، حبوبات ‭(Fabaceae ‬با‮‭14‬جنس، ‮‭15‬گونه و ‮‭45‬ نمونه) ، گل سرخ ‭(Rosaceae ‬با 9 جنس، ‮‭10‬گونه و‮‭22‬ نمونه) به ترتیب بیشترین میانگین نسبت ترکیب عددی را به خود اختصاص داده اند. بیشترین تعداد نمونه بذر به ترتیب مربوط به گونه های‮‭11‬ ‭Stachys inflata ‬نمونه، 8 ‭Stachys lavandulifolia ‬نمونه، و گونه های ‭Rumex ponticus‬، ‭Plantago lanceolata‬، ‭Melilotus officinalis‬، ‭Anchusa italica‬، ‭Cichorium intybus‬، ‭Alcea kurdica‬، ‭Tanacetum polycephalum‬، ‭Teucrium polium‬، ‭Thymus eriocalyx ‬با 7 نمونه و‭Trifolium pratense ‬با 6 نمونه می باشند. همچنین از میان نمونه های جمع آوری شده ‮‭10‬ نمونه متعلق به ‮‭10‬ گونه، از نمونه های دارویی کشت شده در باغ گیاهان دارویی بوعلی سینا می باشد. گون ه ه ای دارویی ‭Stachys lavandulifolia‬،‭Thymus spp‬،‭Teucrium polium‬،‭Stachys inflata‬، ‭Melilotus officinalis‬،‭Glycyrrhiza glabra ‬،‭Achillea millefolium‬،‭Gundelia tourneforti‬،‭Tanacetum parthenium‬،‭Tanacetum polycephallum ‬،‭Falcaria vulgaris ‬،‭Conium maculatum‬،‭Urtica dioica‬،‭Hypericum scabrum‬،‭Rumex sp‬،‭Allium hirtifolium ‬گیاهان دارویی هستند که به وفور در مناطق مختلف استان مشاهده می گردند. کوه الوند، گیان نهاوند، منطقه گله بر اسد آباد، کوه لشکر در ملایر، منطقه بوقاطی رزن وکوه گرین در نهاوند جز مناطق غنی دارای پتانسیل بالا برای جمع آوری و تولید طبیعی بذر گیاهان دارویی و... می باشند. گونه های ‭Thymus spp‬، ‭Stachys lavandulifolia‬، ‭Teucrium polium‬، ‭Cichorium intybus‬، ‭Allium hirtifolium ‬و‭Glycyrrhiza glabra ‬از جمله گیاهان دارویی هستند که عمدتا در ارتفاعات ‮‭1540‬ تا ‮‭2850‬ متر استان رویش دارند و مردم استان در سطح وسیعی این گونه ها را برداشت می کنند وبه مصرف می رسانند وگاها به خارج از استان صادر می شوند. کلید واژگان : استان همدان، ژرم پلاسم، جمع آوری بذر، بانک ژن و گیاهان دارویی