رقومی سازی اطلاعات منابع خاک کشور در سطوح ملی، منطقه ای و محلی

طی بیش از نیم قرن انجام مطالعات خاکشناسی در کشور، حجم زیادی از اطلاعات خاکشناسی در مقیاس های مختلف در آرشیو موسسه تحقیقات خاک و آب انباشته شده است. نقشه های این مطالعات بیش از ‮‭22‬ میلیون هکتار اراضی دشت های کشاورزی کشور را می پوشاند. اطلاعات نقشه های خاکشناسی شامل فهرست برداری، مستندسازی، طبقه بندی و تفسیر داده های خاک است که بر روی نقشه و در قالب گزارش های همراه آن ارایه شده است. در گذشته این اطلاعات به صورت مستقل و به شکل کاغذی به عنوان اطلاعات مبنایی در اکثر پروژه های عمرانی در کشور به ویژه برای تعیین قابلیت ها و محدودیت های اراضی زیر سدها مورد استفاده قرار گرفته است. امروزه، به دلیل توسعه تکنولوژی الکترونیک نظیر سامانه های اطلاعات جغرافیایی ‭(GIS) ‬و سنجش از دور، کاربران اطلاعات خاکشناسی نیاز به این گونه اطلاعات به شکل رقومی دارند. بدین منظور، پروژه رقومی سازی منابع خاک کشور در سطوح ملی، منطقه ای و محلی با هدف ارایه اطلاعات منابع خاک به شکل رقومی در قالب یک سامانه اطلاعات جغرافیایی اجرا شد تا امکان ذخیره سازی، استخراج، تجزیه و تحلیل، تغییر شکل، نمایش و در اختیار گذاری اطلاعات منابع خاک کشور را در محیط رایانه ای فراهم آورد. در مراحل مختلف پروژه رقومی سازی اطلاعات منابع خاک کشور در سطوح ملی، منطقه ای و محلی، کلیه اطلاعات و داده های موجود در نقشه ها و گزارش های خاکشناسی دشت های کشاورزی استان های کشور به شرح زیر ساماندهی شدند. تهیه لایه کاغذی با کیفیت لازم از اوزالید مادر نقشه های خاکشناسی (اصلی) شامل نقشه های خاک، نقشه های طبقه بندی اراضی، نقشه های شوری و قلیاییت و نقشه های قابلیت آبیاری از بدو شروع مطالعات خاکشناسی، ساماندهی و آرشیو نقشه های موجود به تفکیک استان ها و مناطق مطالعاتی، کنترل کیفی نقشه های خاکشناسی برای اطمینان از عدم تغییر مقیاس و حدود مرز واحدهای خاک در فرایند تهیه کپی، تهیه یک نسخه از کلیه گزارش های مطالعات خاکشناسی موجود در آرشیو موسسه از بدو شروع مطالعات خاکشناسی، ثبت و ساماندهی اطلاعات کلی مطالعات مورد نیاز برای تهیه ابرداده ها در قالب جداول مختلف شامل نام استان، حدود جغرافیایی مطالعه، سال مطالعه، سطح دقت مطالعه، مقیاس نقشه ها، نقص اطلاعات و نظایر آن ها، رفع کمبود منابع اطلاعاتی حاوی نقشه ها و گزارش ها از منابعی غیر از آرشیو موسسه (مخزن، آرشیو استان ها، آرشیو سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی)، تفکیک نقشه ها به لحاظ استان، سیستم طبقه بندی ( سیستم جدید از سال ‮‭1357‬)، مقیاس، انطباق بر نقشه های مبنا، دارا بودن مختصات جغرافیایی و سایر مراجع مکانی، تکمیل بانک نقشه های توپوگرافی ‮‭50000:1‬ پوشش سراسری کشور. پس از انجام مراحل ساماندهی اطلاعات حاوی نقشه ها و گزارش های خاکشناسی، مراحل رقومی سازی اطلاعات فوق طی مراحل زیر انجام شد. 1. اسکن نقشه های کاغذی، 2. پاک سازی و برش فایل های شطرنجی حاصل از اسکن نقشه ها، 3. زمین مرجع کردن نقشه های بدون مختصات جغرافیایی و دارای مختصات جغرافیایی تقریبی، 4. زمین مرجع کردن نقشه های دارای مبنای توپوگرافی ، 5. رقومی سازی عوارض روی نقشه های خاک شناسی با استفاده از روش صفحه نمایش ‭(Onscreen) ‬در محیط آتوکد، 6. عملیات جوف سازی مرزها، 7. یکپارچه سازی لایه های شطرنجی و اندکس نقشه های توپوگرافی برای هر منطقه مطالعاتی، 8. انجام عملیات همپوشانی کناره ای (9 ،‭(Edge Matching. ‬آماده سازی اطلاعات ‭(Gis ready) ‬در محیط نرم افزار آرک جی ای اس. در این پروژه در فاز اول از تعداد ‮‭764‬ برگ نقشه با مقیاس ‮‭50000:1‬ موجود در آرشیو موسسه تحقیقات خاک و آب که قابل تبدیل به لایه های رقومی بودند، در محیط نرم افزار ‭ArcGIS‬وارد و اقدام به ورود علایم فرمول طبقه بندی اراضی، کدهای سری های خاک، کدهای شوری و قلیاییت و علایم طبقه بندی قابلیت آبیاری در جداول توصیفی گردید. از آنجا که در پیشنهادیه این پروژه قرار بر انجام رقومی سازی هفت استان کشور که دارای پتانسیل کشاورزی زیاد هستند شامل استان های فارس، خوزستان، تهران، البرز، آذربایجان شرقی، کرمانشاه و اصفهان بود، در بخش نتایج فقط به شرح نتایج حاصل برای این هفت استان پرداخته شده است. نتایج سایر استان های کشور پس از تکمیل مراحل رقومی سازی در گزارش جداگانه ای تنظیم خواهد شد. واژه های کلیدی: نقشه های خاکشناسی، رقومی سازی نقشه های خاکشناسی، سامانه های اطلاعات جغرافیایی، گزارش خاکشناسی