بهینه سازی توصیه کودی و آبی برای کنجد در مناطق مختلف تحت کشت (مرحله اول)

کنجد گیاهی روغنی و قدیمی است که با شرایط خشک ایران سازگاری دارد. با توجه به خشکسالی های اخیر و لزوم تغییر الگوی کشت و روی آوردن به محصولات با نیاز آبی پایین ازیک طرف و نیز پایین بودن نیاز غذایی این محصول از طرف دیگر که خود منجر به صرفه جویی اقتصادی، کاهش هزینه های تولید و کاهش آلودگی های زیست محیطی می گردد، لزوم توسعه کشت و توجه بیش از پیش به این محصول با ارزش را مشخص می نماید. علاوه بر موارد فوق، در صد بالای تولید روغن خام نیز از دیگر مزایای این محصول است. لذا بعلت نیاز شدید کشور به تولید روغن و جلوگیری از واردات بیشتر روغن خام، توسعه کشت و توجه بیشتر به این گیاه روغنی ضروری به نظر می رسد. در این راستا نقش تغذیه صحیح و مناسب و نیز آبیاری صحیح بسیار حایز اهمیت بوده و موجب افزایش عملکرد کمی و کیفی محصول شده و نهایتا منجر به افزایش سود آوری زارعین و کمک به توسعه کشت این محصول با ارزش خواهد شد. در حال حاضر کنجد از لحاظ مساحت کشت پس از کلزا و سویا، سومین محصول دانه روغنی در ایران می باشد. این طرح با دو هدف الف) توصیه کودی مناسب و ب) توصیه مناسب آبیار ی در زراعت کنجد انجام شد. در قسمت توصیه کودی تاثیر مقادیر مختلف نیتروژن و فسفر بررسی شد. در قسمت توصیه آبی، تاثیر عمق و دور آبیاری بر عملکرد ارقام جدید این گیاه در مناطق جیرفت، بوشهر و داراب بررسی شد. در پروژه مربوط به آبیاری، تیمارهای آبیاری شامل I0 (دورآبیاری براساس عرف زارع)، I1 (دور آبیاری بر اساس ‭mm‬‮‭90‬ تبخیر تجمعی از تشتک کلاس‭A)‬، I2 (دور آبیاری بر اساس ‭mm‬‮‭120‬ تبخیر تجمعی از تشتک کلاس‭A)‬، I3 (دور آبیاری بر اساس ‭mm‬‮‭150‬ تبخیر تجمعی از تشتک کلاس‭A)‬، I4 (دور آبیاری بر اساس ‭mm‬‮‭180‬ تبخیر تجمعی از تشتک کلاس‭A )‬، I5 (دور آبیاری بر اساس ‭mm‬‮‭90‬ تبخیر تجمعی از تشتک کلاس‭A ‬تا شروع گلدهی و ‭mm‬‮‭180‬ تبخیر تجمعی از تشتک کلاس‭A ‬بعد از شروع گلدهی) و I6 (دور آبیاری بر اساس ‭mm‬‮‭180‬ تبخیر تجمعی از تشتک کلاس‭A ‬تا شروع گلدهی و ‭mm‬‮‭90‬ تبخیر تجمعی از تشتک کلاس‭A ‬بعد از شروع گلدهی) بود. در قسمت توصیه کودی تاثیر مقادیر متفاوت نیتروژن و فسفر بر ارقام مختلف کنجد در مناطق بهبهان، داراب، جیرفت ، بوشهر بررسی شد. پروژه نیتروژن دارای پنج سطح نیتروژن ( ‮‭75 50‬، ،‮‭1 100‬‭-kg.ha ‬و 0،‮‭25‬) و دو زمان کاربرد شامل الف) دو تقسیط (پیش از کشت + قبل گلدهی)؛ ب) سه تقسیط (پیش از کشت + قبل گلدهی + قبل کپسول دهی) در مقادیر مساوی تقسیط، بود. در جیرفت رقم جیرفت ،‮‭13‬ در بهبهان رقم سنتتیک ، در بوشهر رقم دشتستان و در داراب رقم داراب1 کشت شد. در پروژه فسفر پنج سطح فسفر (‮‭100‬و ‮‭75‬ و ‮‭50‬و ‮‭25‬ و 0 کیلوگرم P2O5 در هکتار) در دو رقم کنجد بررسی شد. در داراب (ایستگاه تحقیقات بختاجرد داراب)، رقم داراب 1 و ‮‭14‬کشت شد. در جیرفت (مزرعه تحقیقاتی مرکز) توده محلی جیرفت و رقم جیرفت ،‮‭13‬ در بهبهان (ایستگاه تحقیقات بهبهان)توده محلی بهبهان و رقم سنتتیک و در بوشهر (ایستگاه تحقیقات برازجان) رقم دشتستان و داراب 1 کشت شد. نتایج تحقیقات انجام شده در سه منطقه نشان داد که کنجد در تمام نقاط اجرای طرح تا قبل از گلدهی حساسیت زیادی به تنش آبی ندارد و می توان با دور ‮‭180‬ میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر آبیاری انجام داد اما با فرا رسیدن موعد گلدهی، آبیاری با این دور باعث کاهش شدید عملکرد شده و آبیاری می بایست بر اساس ‮‭90‬ میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر صورت گیرد. در بوشهر به دلیل شرایط خاص آب و هوایی (که در آن اختلاف درجه حرارت در ماههای مختلف سال بالا می باشد به طوریکه این منطقه در تیرماه از روزهای گرم و در شهریور ماه از روزهای خنک برخودار است)، آبیاری با میانگین دور 4 روز مطابق عرف زارع‭(I‬0) بالاترین کارایی مصرف آب را دارا بود و پس از آن تیمارهای I6 (دور آبیاری بر اساس ‭mm‬‮‭180‬ تبخیر تجمعی از تشتک کلاس‭A ‬تا شروع گلدهی و ‭mm‬‮‭90‬ تبخیر تجمعی از تشتک کلاس‭A ‬بعد از شروع گلدهی) ، I2 (دور آبیاری بر اساس ‭mm‬‮‭120‬ تبخیر تجمعی از تشتک کلاس‭A) ‬و I1 (دور آبیاری بر اساس ‭mm‬‮‭90‬ تبخیر تجمعی از تشتک کلاس‭A) ‬قرار داشتند. بالاترین کارایی مصرف آب در داراب در تیمار I6 و در جیرفت در تیمارهای I6، I0 و I1 اتفاق افتاد. در قسمت توصیه کودی نتایج نشان داد که در جیرفت کاربرد تقسیط سه مرحله ای ‮‭150‬ کیلو اوره برای منطقه قابل توصیه است. در بهبهان کاربرد ‮‭50‬ کیلو اوره در دو تقسیط برای منطقه قابل توصیه است مگر در صورتی که پخش این مقدار کود برای زارع ایجاد اشکال نماید. در داراب مقدار ‮‭150‬ کیلو اوره در دو تقسیط قابل توصیه است. در بوشهر کاربرد ‮‭50‬ کیلو اوره در سه تقسیط برای عملکردهای زیر دو تن قابل توصیه است و این توصیه در زمانی است که در کشت قبلی ماده آلی مصرف نشده باشد. در این منطقه در صورتی که عملکرد بالای 2 تن باشد توصیه کودی نیتروژن متفاوت از زمانی خواهد بودکه عملکرد کمتر از 2 تن در هکتارباشد وبرای حصول عملکرد بالای دو تن زمینه کشت قبلی و کاربرد ماده آلی موثر است. با توجه به کربن آلی خاکهای مورد مطالعه (1/،‮‭38 0‬/،‮‭0/8 0‬ و ‮‭0/81‬ درصد به ترتیب برای استانهای جیرفت، بوشهر، داراب و بهبهان) و مقادیر توصیه کودی نیتروژن در آزمایش فعلی(به ترتیب ،‮‭100 138‬-،‮‭50-75 75‬ و ‮‭25-75‬ کیلوگرم نیتروژن در هکتار) مشاهده می شود که مقادیر توصیه شده از کربن آلی خاکها تبعیت می کند. لذا توصیه می شود در هر منطقه کشاورز با مقایسه کربن آلی خاکهای مزرعه با خاک مورد مطالعه، مقادیر توصیه شده را کاهش و یا افزایش دهد. علاوه بر کربن آلی، بافت خاک نیز از جمله مواردی است که می بایست مدنظر کشاورزان قرار گیرد. مصرف کود بیشتر و تقسیط سه مرحله ای درمناطق با بافت سبکتر (بوشهر و جیرفت) و کود کمتر با تقسیط دو مرحله ای در مناطقی با بافت سنگین تر (بهبهان و داراب) بیانگر این موضوع است که در استانهای بوشهر و جیرفت کشاورزان در صورت داشتن خ