بررسی سازگاری و عملکرد برخی گونه های آویشن در دیم زارهای مختلف کشور (همند آب سرد)

استقرار گیاهان دارویی چندساله ضمن حفاظت از آب و خاک، تحولی در حفظ و احیای اکوسیستم های زراعی دیم کشور داشته و می تواند سهم به سزایی در بهبود شرایط اقتصادی دیم کاران داشته باشد. به منظور بررسی سازگاری و عملکرد برخی گونه های آویشن در دیم زارهای مختلف کشور آزمایشی در ایستگاه تحقیقات مراتع همند آب سرد در سال های ‮‭1386-90‬ به مدت 5 سال به اجرا درآمد. در این آزمایش از طرح کرت های خردشده نواری در قالب بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار استفاده شد. عامل اصلی چهار گونه آویشن شامل ‭Thymus kotschyanus‬، ‭Th. daenensis‬، ‭Th. pubescens ‬و ‭vulgaris Th.‬و عامل فرعی تیمارهای تراکم ،‮‭6 8‬ و 4 بوته در مترمربع را تشکیل دادند. در طی 3 سال آزمایش، آماربرداری از صفات مورفولوژی ارتفاع، قطر تاج پوشش و تعداد سنبله و عملکرد کمی سرشاخه گل دار و کیفی درصد و عملکرد اسانس در زمان ‮‭50‬ درصد گل دهی انجام شد. هم چنین ترکیبات اسانس های استخراج شده مورد شناسایی قرار گرفت. نتایج در سال های ،‮‭89 88‬ و ‮‭90‬ و میانگین سال ها نشان داد بیش ترین ارتفاع در گونه ‭Th.daenensis ‬با ‮‭19/63‬ سانتی متر در تراکم متوسط و کم ترین آن در میانگین سه سال در گونه ‭Th.kotschyanus ‬با ‮‭9/13‬ سانتی متر در تراکم متوسط به دست آمد. بیش ترین قطر تاج پوشش در سال ‮‭90‬ در گونه ‭Th.daenensis ‬در تراکم متوسط با ‮‭40/55‬ سانتی متر به دست آمد. بیش ترین عملکرد ماده خشک در سال ‮‭90‬ در گونه ‭Th.kotschyanus ‬در تراکم زیاد با ‮‭2182‬ و میانگین 3 سال ‮‭1587‬ کیلوگرم در هکتار به دست آمد. بالاترین درصد اسانس طی 3 سال در گونه ‭Th.daenensis‬در تراکم زیاد با ‮‭2/1‬ درصد و میانگین 3 سال در گونه ‭kotschyanus .Th ‬در تراکم زیاد با ‮‭1/91‬ درصد و پایین ترین آن طی این سال ها و به طور میانگین سه سال در گونه ‭vulgaris Th. ‬در تراکم کم به ترتیب سال با ‮‭28‬/،‮‭08 1‬/،‮‭0/82 1‬ و ‮‭1/06‬ درصد به دست آمد. حداکثر عملکرد اسانس در سال ‮‭88‬ در گونه ‭Th.daenensis ‬در تراکم بالا با ‮‭11/13‬ کیلوگرم در هکتار و در سال های ‮‭89‬ و ‮‭90‬ و میانگین سه سال در گونه ‭Th.kotschyanus ‬در تراکم بالا به ترتیب با ‮‭94‬/،‮‭45/29 40‬ و ‮‭31/45‬ کیلوگرم در هکتار حاصل گردید. در میان 6 ترکیب عمده از ترکیبات شناسایی شده اسانس دو ترکیب تیمول و کارواکرول بالاترین درصد را نشان دادند. بیش ترین مقدار تیمول طی سال ‮‭90‬ و میانگین 3 سال در گونه ‭Th.daenensis ‬به ترتیب در تراکم متوسط با ‮‭80/33‬ و ‮‭71/35‬ درصد بالاترین مقدار کارواکرول در سال ‮‭90‬ در گونه ‭Th.pubescens ‬و تراکم متوسط با ‮‭82/54‬ درصد و میانگین 3 سال در گونه ‭kotschyanus Th.‬و تراکم زیاد با ‮‭75/39‬ درصد به دست آمد. نهایتا چون آویشن گیاهی چندساله است و برای رسیدن به حداکثر رشد نیاز به فضای کافی دارد و با توجه به نتایج به دست آمده از ازدیاد محصول سال سوم نسبت به سال قبل به نظر می رسد تراکم 6 بوته در مترمربع (متوسط) تولید بالاتری را در سال های بعد داشته باشد. چنان چه هدف کشت آویشن استفاده از تر کیب تیمول باشد گونه ‭Th.daenensis ‬در تراکم متوسط به طور میانگین سه سال و سال سوم به ترتیب با ‮‭71/35‬ و ‮‭80/33‬ درصد اسانس و چنان چه میزان کارواکرول مدنظر باشد گونه ‭Th.kotschyanus ‬در تراکم زیاد به طور میانگین 3 سال با ‮‭75/39‬ درصد و ‭Th.pubescens ‬در سال سوم با ‮‭82/54‬ درصد در تراکم متوسط با بیش ترین بازده اسانس معرفی می گردند. در نهایت با توجه به رشد و عملکردهای کمی و کیفی مناسب در سال های دوم و سوم در تمامی گونه های مورد آزمایش آویشن، به نظر می رسد کشت و تولید گونه های آویشن محلی در شرایط دیم دماوند اقتصادی باشد. لغات کلیدی: گیاهان دارویی، آویشن، دیم، تراکم، عملکرد سرشاخه، اسانس ، تیمول، کارواکرول