محمد پورکاظمی
محمدعلی یزدانی
محمد پوردهقانی
هوشنگ یگانه
محمود شکوریان
رضوان اله کاظمی
شهروز برادران نوبری
اسماعیل حسین نیا
محمدرضا نوروزفشخامی
عما ارشد
علیرضا عباسعلیزاده

نقطه آغازین و تنها راه اجرای دقیق و موثر پروژه حفظ خزانه ژنی ماهیان خاویاری رودخانه سفید رود، تامین مولدین خاویاری از رین رودخانه در فصل تخمریزی بود. برای ایمنظورضمن تماس با مسیولین ادارات و سازمانهای ذیربط، جلسات متعدد هاهنگی و برنامه ریزی برگزار گردید تا ضمن بهره مندی از تمامی امکانات، ظرفیت ها، تلاش مضاعفی برای اجرای تعهدات پروژه صورت پذیرد. امضا تفاهم نامه ها با مراکز همکار و عقد قرار داد تحویا مولدین با صیادان بومی، پرداخت بموقع هزینه های جاری و همچنین تلاش، نظارت و پیگیری مداوم سبب شد که خوشبختانه تعداد‮‭14‬ عدد مولد (6 عدد تاسماهی ایرانی، 8 عدد ازون برون) از داخل رودخانه سفید رود در طی سالهای ‮‭89‬ و ‮‭90‬ تحویل مرکز تکثیر و بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری شهید بهشتی گردد. این تعداد ‮‭10-8‬ برابر تعداد مولدین تحوبلی سالهای قبل بود که بنوبه خود یک موفقیت عظیم بشمار میرود. از بین ماهیان فوق، مولدینی که شرایط مناسب برای تکثیر را داشتند، با تزریق هورمونی و به روش میکروسزارین تکثیر و تخمکها استحصال و با اسپرم مولدین نر لقاح داده شدند. اسپرم مازاد در حد ‮‭220‬ میلی لیتر در ازت مایع (دمای ‮‭196‬- درجه سانتیگراد) ذخیره و نگهداری شدند. نگهداری و تغذیه ماهیان مولد سزارین شده، حساس ترین بخش این پروژه بود که نتایج بسیار مطلوبی بدست آمد بطوریکه در حال حاضر %‮‭50‬ مولدین تکثیر شده به روش میکروسزارین، زنده و در حال پرورش با غذای دستی است که در نوع خود و بعنوان اولین تجربه بر روی مولدین وحشی بی نظیر است. پرورش بچه ماهیان در اوزان بالا و رها سازی بیش از ‮‭23000‬ عدد بچه ماهی ازون برون و ‮‭3000‬ عدد بچه تاسماهی ایرانی بالای ‮‭30‬ گرم از دیگر دستاورد های این پروژه است که پس از پلاگ گذاری با پلاگهای زیر جلدی‭CWT ‬و عادت دهی به آب لب شور دریای خزر در ایستگاه تحقیقاتی چابکسرو همچنین پاکسازی منطقه از استقرار هر گونه دام غیر مجاز قبل از رهاسازی توسط یگان حفاظت منابع شیلات گیلان و همکار صیادان بومی در اجرای طرح در محدوده مصب رودخانه سفید رود و دریای خزر رها سازی شدند. علاوه بر بچه ماهیان رهاسازی شده، تعداد ‮‭1000‬ عدد از بچه ماهیان ‮‭30‬ گرمی جهت تشکیل بانک زنده و گله های مولدین انتخاب و در وانهای فایبرگلاس 2 و4 تنی با غذای کنسانتره در حال پرورش میباشد. آنالیز ژنتیکی توارث اللی از والدین به فرزندان با روش ریزماهواره ( مایکروستلایت) انجام شد و نشانگر ژنتیکی برای شناسایی والدین تعیین شد که میتواند بعنوان علامت و تگ ژنتیکی بچه ماهیان رهاسازی شده مورد استفاده قرار گیرد. یکی از مهمترین دستاورد این طرح، مشارکت صیادان بومی در امر صید مولدین و رهاسازی بچه ماهیان جهت احیا ذخایر بود که با برنامه ریزی و سیاست های تشویقی ضمن تامین مولدین در مراسم رها سازی بچه ماهیان بالای ‮‭30‬ گرم حضور فعال داشتند. برگزاری دو کارگاه آموزشی مجزا در سطح ملی و بین المللی و با حضور کارشناسان و نمایندگان 5 کشور حاشیه خزر جهت انتقال یافته ها و تجارب بدست آمده از دیگر دستاورد های موفق این پروژه بود. همچنین تخصیص بخشی از اعتبارات پروژه جهت خرید تجهیزات آزمایشگاهی و پلاک های‭PIT ‬تگ را میتواند جز دستاوردهای این پروژه بر شمرد که نه تنها برای این پروژه بلکه برای سایر پروژه ها بویژه جهت مولد سازی کاربرد فراوان دارد. در جمعبندی می توان اعلام نمود که علیرغم کاهش %‮‭99‬ ذخایر ارزشمند ماهیان خاویاری دریای خزر، بویژه ذخایر ژنتیکی تاسماهیان بومی کشور، می توان با برنامه ریزی، تلاش و مشارکت بخش های دولتی و غیر دولتی بویژه‭NGO ‬ها و صیادان بومی و همچنین علاقمندان به تنوع زیستی، ذخایر ژنتیکی تاسماهیان ایران را از خطر انقراض نجات داد و با موفقیت بانک زنده، بانک اسپرم و ‭DNA ‬تاسماهیان ناد بومی تاسماهیان را تشکیل داد تا از خطر نابودی کامل نجات یابند. لازمه کسب نتیجه مطلوب برای امر مهم احیا ذخایر ژنتیکی تاسماهیان رودخانه سفید رود، استمرار این پروژه و تداوم اجرای آن برای حداقل یک دوره ‮‭20‬ ساله ( ‮‭20‬ نسل مختلف از تاسماهیان) می باشد.