محمدحسین مهدیان
کورش کمالی
محمود عرب خدری
امیرحسین چرخابی
عبدالرسول تلوری
جمال قدوسی

کشور ایران در مناطق خشک و نیمه خشک جهان قرار گرفته است. لذا، استفاده از روشصهای بهره برداری از سیلاب به منظور تخفیف شرایط خشکی و خشکسالی همواره از اهمیت زیادی برخودار بوده است. همیشه در استفاده از این نوع پروژه ها این سوال مطرح است که با پخش و نفوذ سیلاب به داخل خاک در طول زمان، چه تاثیری بر خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک سطحی ایجاد میصشود؟ به منظور پاسخگویی به این سوال اساسی، از ‮‭13‬ ایستگاه تحقیقاتی، آموزشی و ترویجی پخش سیلاب در سطح کشور استفاده شد و خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک سطحی آنصها در طی پنج سال مورد بررسی قرار گرفت. محل های نمونه برداری و بررسی روند تغییرات خصوصیات خاک در حد فاصل نهرهای گسترش سیلاب، نوارهای اول، دوم و سوم که سیلگیری می شود، به انجام رسید. نمونه برداری در سال های اول، سوم و پنجم از طریق حفر پروفیل و برداشت از لایه های سطحی و در سال های دوم و چهارم به وسیله آگر با برداشت از عمق رسوب صورت گرفت. پس از نمونه برداری، شاخص های تغذیه ای نظیر ازت کل، فسفر قابل جذب، پتاسیم قابل جذب، ظرفیت تبادل کاتیونی و کربن آلی و همچنین آنیونصها و کاتیونصهای خاک اندازه گیری شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها، چنانچه داده ها دارای توزیع نرمال بود، از آزمون آماری ‭t ‬و در غیر این صورت از آزمونص های ناپارامتری استفاده شد. بررسی نتایج این تحقیق نشان می دهد که تغییرات نفوذپذیری در سال های مختلف بین گروه های سه گانه ایستگاه ها، تا حدی متفاوت است. به نظر می رسد این موضوع متاثر از عوامل مختلفی باشد که از جمله آنصها می توان به متفاوت بودن کمیت و کیفیت سیلاب منحرف شده، متفاوت بودن بستر عرصه های پخش سیلاب و عدم یکنواختی پخش سیلاب بر روی عرصهصها اشاره نمود. نتایج نشان می دهد که خاک عرصه های پخش سیلاب از نظر مواد آلی و حاصلخیزی خاک فقیر می باشد. با توجه به اینصکه تغییر خصوصیات خاک عرصه پخش سیلاب بستگی به خصوصیات رسوبات وارد شده به سامانه پخش سیلاب دارد، واقع شدن اکثر حوضه های بالادست عرصه های پخش سیلاب در مناطق خشک و نیمه خشک با درصد کم پوشش گیاهی و با خاک کم حاصلخیز، موجب ورود رسوباتی به سامانه پخش سیلاب شده است که نتوانسته تغییرات چشم گیر و قابل توجهی را در شاخص های حاصلخیزی مناطق اجرای طرح ایجاد کند. همچنین، تغییرات شاخص های فیزیکوشیمیایی در نوارهای پخش و اعماق خاک در سال های مختلف دارای تغییرات نامنظم و همچنین بین گروه های سه گانه ایستگاه ها نیز تا حدی متفاوت بوده است. به نظر می رسد این موضوع می تواند متاثر از عوامل مختلفی باشد که از جمله آن ها می توان به متفاوت بودن کمیت و کیفیت سیلاب منحرف شده، وقوع خشکسالی و میزان سیل گیری متفاوت نوارها در سال های مختلف اجرای طرح، انجام عملیات بیولوژیک و قرق بودن برخی از عرصه های پخش سیلاب، یکسان نبودن آزمایشگاه های تجزیه نمونه های خاک، متفاوت بودن بستر عرصه های پخش سیلاب و عدم یکنواختی پخش سیلاب بر روی عرصه ها اشاره نمود. کلمات کلیدی: پخش سیلاب، حاصلخیزی، فیزیکوشیمیایی، رسوب، سیلاب، نفوذپذیری