منصور پاره کار
محمد روغنی
احمد مروج
عبدالمحمد غفوری

هدف از این پروژه ارزیابی عملیات آبخیزداری انجام شده در سال ‮‭1370‬ شمسی در حوضه بارده می باشد. حوزه آبخیز بارده با وسعت ‮‭60‬ کیلومترمربع (‮‭6000‬ هکتار) در شمال شرقی استان چهارمحال و بختیاری واقع شده است. حوضه بارده بخشی از حوزه آبخیز زاینده رود می باشد که رواناب سطحی ناشی از باران و ذوب برف را از طریق رودخانه زاینده رود از استان خارج و به سد زاینده رود منتقل می کند. در تقسیم بندی کشوری، این حوضه از توابع شهرکرد، بخش بن، دهستان وردنجان می باشد. در بطور کلی فعالیت های آبخیزداری در حوضه بارده را می توان در قالب عملیات مکانیکی شامل احداث سیل بند و سازه های کوچک و بزرگ دسته بندی نمود. عملیات کپه کاری، کاشت و ... در حوزه آبخیز بارده اجرا نشده ولی ‮‭18‬ بند سنگ و سیمانی اجرا شده است. این بندها تا حدودی از فرسایش آبراهه ای جلوگیری کرده و باعث تله گذاری رسوبات حمل شده در آبراهه پشت بندهای انحرافی می شوند. بر اساس محاسبات انجام شده، تاکنون حدود ‮‭107‬ تن رسوبات در پشت بندهای اجرا شده جمع گردیده، در حالی که مخزن آن ها هنوز خالی است و از حجم مناسبی برای ذخیره رسوبات انتقالی حاصل از فرسایش های پاشمانی، ورقه ای و شیاری برخوردار می باشند. نظر به اینکه رسوبات ترسیب یافته در پشت بندها، ناشی از سطحی معادل ‮‭500‬ هکتار است. لذا در مقایسه با مساحت ‮‭6000‬ هکتاری کل حوضه، سطحی در حدود 8 درصد را به خود اختصاص می دهد که بیانگر سطح بسیار محدود عملیات اجرا شده می باشد. س د بارده با حجم مخزن ‮‭000‬،‮‭130‬ مترمکعب ظرفیت اسمی ذخیره آب، میزان بیشتری از رسوبات را به تله می اندازد. حجم رسوبات جمع شده در پشت این س د در طی چند سال اخیر و پس از اجرا ‮‭28000‬ مترمکعب می باشد. بر اساس بررسی های انجام شده نسبت حجم رسوبات ذخیره شده به حجم مخزن رقمی در حدود ‮‭22‬ درصد می باشد. بنابر این با توجه به اینکه چند سالی بیشتر از احداث سد بارده نمی گذرد، حجم رسوبات ورودی به مخزن سد، بسیار قابل توجه است. این موضوع با گذر از خشکسالی و ورود به دوره های ترسالی و یا سال های نرمال، لزوم اتخاذ تدابیر اصولی در حفاظت از سد یاد شده را ضروری می سازد. لذا با توجه به اهمیت و نقش سد بارده در کنترل و جلوگیری از حمل مواد رسوبی به پایین دست و همچنین وجود رخساره های فرسایشی در بخش های مختلف حوضه، استفاده تلفیقی از عملیات بیولوژیکی و مکانیکی به طور گسترده احساس می گردد. در این ارتباط ارایه برنامه های جامع در راستای اتخاذ راه کارهای اصولی، نیازمند انجام مطالعات تکمیلی و مبتنی بر اصول علمی و کاربردی می باشد. احداث سازه بندهای تاخیری در منطقه از میزان رواناب و فرسایش کناری کاسته است. میزان رسوب ویژه بعد از عملیات اجرایی در تمامی زیر حوضه هایی که عملیات انجام شده بود، به طور متوسط ‮‭6/3‬ درصد و حداکثر ‮‭8/5‬ در صد کاهش یافته است. واژه های کلیدی: کنترل سیل، آبخیزداری، ارزیابی عملیات، حوضه بارده