بررسی روابط منطقه ای برآورد آبدهی سالانه با دوره بازگشت های مختلف در ‭8 ‬منطقه کشور

امروزه کمبود منابع آب از عوامل اصلی محدودیت رشد و توسعه پایدار در هر منطقه بوده و کلیه برنامه های کوتاه مدت و دراز مدت را متاثر می سازد. همصچنین، مدیریت مناابع آب در مقیاس حوزه از پیچیدگی خاصی برخوردار بوده و مولفه های زیادی بر آن تاثیر گذار می باشند. این پیچیدگی و مولفه های تاثیر گذار آن بایستی در یک برنامه جامع مدیریت حوزه مورد توجه قرار گیرند. برای پوشش دادن به بخشی از این نیاز بررسی آبدهی سالانه با دوره بازگشتصهای مختلف به عنوان یک محور تحقیقاتی برای دستیابی به روابط مناسب برای حوزه های آبخیز مختلف کشور در دستور کار مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری سابق قرار گرفت. بدین منظور طرح تحقیقاتی ملی بررسی روابط منطقه ای برآورد آبدهی سالانه با دوره بازگشتصهای مختلف در 8 منطقه کشور در سال ‮‭1385‬ به عنوان طرح خاص و از زیر مجموعه طرح جامع سیمای حوضه های آبخیز کشور مورد تصویب مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری سابق قرار گرفت. منطقه 6 یکی از 8 منطقه این طرح می باشد که شامل حوضه های اصلی هندیجان-جراحی، شاپور-دالکی، مند-ششپیر، کل-مهران و بختگان در استانصهای فارس، کهکیلویه و بویراحمد و بوشهر، خوزستان و هرمزگان می باشد. در این طرح پارامترهای مورد استفاده شامل مساحت، محیط، ارتفاع متوسط از سطح دریا، طول آبراهه اصلی، طول مستطیل معادل، شیب حوضه، شیب رودخانه اصلی، تراکم زهکشی، ضریب گراویلیوس و متوسط بارندگی سالانه در سطح حوضه و در دوره بازگشت های مختلف می باشند. هم چنین، بر اساس این پارامترها همگن بندی حوضه نیز با استفاده از نرم افزار ‭SPSS ‬انجام شد. در تحلیل خوشه ای و با استفاده از روش تابع تشخیص، حوضه ها در سه گروه همگن قرار گرفتند. در تحلیل عاملی برای روابط منطقه ای پارامترهای مساحت، طول آبراهه اصلی، بارندگی، ارتفاع متوسط حوضه، طول مستطیل معادل و شیب رودخانه در گروه ،1 بارندگی، مساحت، طول آبراهه اصلی، محیط حوضه، ضریب گرایلیوس و شیب رودخانه در گروه 2 و بالاخره بارندگی، مساحت، طول آبراهه اصلی و تراکم زهکشی در گروه 3 به عنوان عوامل اصلی ظاهر شده اند. با این وصف بارندگی، مساحت حوضه و طول آبراهه اصلی سه عامل مشترک در مناطق مختلف می باشند و نشان می دهند که عوامل مهمتر و تاثیرگذارتر می باشند. در روابط منطقه ای دبی با مساحت، بارندگی و طول مستطیل معادل در گروه ،1 بارندگی، مساحت، و ضریب گراویلیوس در گروه 2 و بارندگی، مساحت، طول آبراهه اصلی و تراکم زهکشی در گروه 3 دارای رابطه مستقیم بوده ولی با سایر عوامل موثر دارای رابطه منفی می باشد. بعلاوه، ضریب همبستگی روابط دبی با مجموع عوامل فوق در دوره گشتهای مختلف بالا بوده و همگی در سطح آلفای %‮‭1.0‬ معنی دار می باشند. ارزیابی روابط بدست آمده با استفاده از تعدادی از ایستگاهصها به عنوان شاهد نشان داد که داده های مشاهده ای و محاسباتی دارای همبستگی بالایی می باشند. مساحت به عنوان متغیر مهم فیزیکی قابل دسترس در برخی مناطق، بخصوص برای گروه 3 نتوانسته است دبی را بطور چشمگیر تحت تاثیر قرار دهد. بعلاوه بررسی رابطه دبی با بارندگی به عنوان رابطه یک متغیره، همبستگی مناسبی را نشان نداد. ولی در مجموع بین دبی ویژه و بارندگی در دوره بازگشت های مختلف همبستگی نسبتا بالایی بر قرار است. نتایج بررسی رابطه همبستگی دو متغیره دبی با مساحت و بارندگی نشان داد که شاخص دبی ویژه با بارندگی و مساحت با هم در روابط منطقه ای همبستگی منطقه ای بیشتری را نشان می دهد. بر عکس، شاخص دبی با بارندگی و مساحت با هم در روابط منطقه ای همبستگی منطقه ای پایین تری را نشان می دهند. نتایج تحقیق نشان داد که شاخص دبی ویژه در تحلیل منطقه ای دبی با دو عامل قابل دسترس بارندگی و مساحت که یکی شاخصی اقلیمی و دیگری شاخصی فیزیکی از حوضه هستند،هم به صورت تک متغیره و هم به صورت دو متغیره مناسب تر از دبی به صورت گذر حجمی بوده و لذا برای این منطقه توصیه می شود. واژه های کلیدی:آبدهی سالانه، روابط آبدهی، منطقه بندی، مناطق همگن، تحلیل منطقه ای