احمد زارع فیض آبادی
مهدی عزیزی
علیرضا قائمی
علیرضا بهشتی
کوروش شجاعی

انتخاب یک تناوب مبتنی بر جنبه های حفاظت محیط زیست شرط اساسی افزایش بهره وری در دراز مدت است. در همین راستا استفاده از نظام های مطلوب منجر به استفاده بیشتر از منابع است. به منظور بررسی تغییرات عملکرد، اجزاعملکرد و خصوصیات رشدی گندم لاین ‮‭81-4‬‭-C ‬و نحوه تاثیر پذیری آنها از تناوب های مختلف، این تحقیق با استفاده از طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار به مدت 5 سال زراعی در ایستگاه تحقیقات کشاورزی جلگه رخ به اجرا در آمد. تیمارهای آزمایشی شامل هشت نظام تناوبی : 1-کشت مداوم گندم، 2-گندم- گندم- گندم- کلزا- گندم، 3-گندم-چغندرقند- گندم-چغندر قند-گندم، 4-گندم-سیب زمینی- گندم-سیب زمینی-گندم، 5-گندم- سیب زمینی- گندم-کلزا-گندم، 6-گندم- چغندر قند- گندم- سیب زمینی گندم، 7- گندم-ذرت علوفه ای-گندم- سیب زمینی گندم، 8- گندم- ذرت علوفه ای -گندم- چغندر قند - گندم می باشند. پایین ترین عملکرد دانه سال آخر درکشت ممتدگندم مشاهده شد وکلیه تیمارهای تناوبی از عملکرد دانه بالاتر و معنی داری(‮‭05.0‬‭> P) ‬نسبت به کشت متوالی گندم برخوردار بودند. افزایش ‮‭21‬ تا ‮‭37‬ درصدی عملکرد، شاخص تناوب و بهروری آب گندم و از طرفی کاهش ‮‭51‬ تا ‮‭90‬ درصدی وزن خشک علف های هرزتناوب های زراعی نسبت به کشت ممتد گندم حاکی ازتاثیر مثبت اعمال تناوب های مناسب دارد.کلزا و سیب زمینی به عنوان محصول پیش کاشت نسبت به سایر محصولات تاثیر مثبت بیشتری بر عملکرد گندم نشان داد. بالا ترین عملکرد گندم در سال پنجم با مقدار ‮‭7855‬ مربوط به پیش کشت کلزا، چغندر قند با مقدار غده ‮‭86850‬ و ذرت علوفه ای با مقدار ‮‭55298‬ در سال دوم، سیب زمینی با مقدار غده ‮‭26720‬ و کلزا با مقدار عملکرد دانه ‮‭3681‬ کیلوگرم در هکتار در سال چهارم تولید شد. میانگین بهره وری آب ماده خشک اقتصادی محصولات ذرت علوفه ای ‮‭33‬/،2 چغندر قند ‮‭60‬/،1 سیب زمینی‮‭87‬/،0 کلزا ‮‭0/79‬ و میانگین بهره وری آب ماده خشک اقتصادی گندم در سال اول ‮‭87‬/،0 سال سوم ‮‭1/09‬ و سال پنجم‮‭1/56‬ بود. کلمات کلیدی: چغندر قند، کلزا، سیب زمینی، ذرت، بهره وری آب، شاخص تناوب.