عطا امینی
ناصر حبیبی

بخش عمده ای از سطح کشور در محدود مناطق خشک و نیمه خشک قرار گرفته است. مقادیر ناچیز بارندگی در چنین مناطقی همراه با پراکنش نامناسب آن باعث ایجاد خشکسالی ها و کمبود آب می-گردد. تلفات منابع آب و خاک حوزه های آبخیز در چند دهه اخیر در اثر بهرهصبرداری غیر اصولی از این منابع، شدت فزاینده ای یافتهصاست. حفظ منابع ملی آب با کاهش هدر رفت آن و به تبع آن تقویت پوشش گیاهی در حوزهصهای آبخیز از اصلی ترین اهداف اجرای عملیات آبخیزداری است. طرحصهای آبخیزداری در قالب مطالعات انجام شده و در مراحل مختلف در آبخیزهای کشور توسط واحدهای اجرایی به طور متفاوت به اجرا گذاشته میصشوند. ارزیابی کارآیی و عملکرد عملیات آبخیزداری، برای یافتن نقاط ضعف و قوت مدیریتهای اعمالی و میزان اثربخشی آنها به منظور دستیابی به راهکارهای اجرایی و مدیریتی بهتر این طرحصها، اصل گریز ناپذیری در مدیریت آبخیزهاست. این تحقیق بهصمنظور ارزیابی تاثیر احداث سازهصهای کوتاه بر تغیر روند و میزان ذخیره رواناب، در حوز آبخیز گاودره در استان کردستان انجام گرفته است. این حوزه، وسعتی در حدود ‮‭6/27‬ کیلومتر مربع دارد و از زیر حوزهصهای قشلاق سنندج میصباشد. اطلاعات پای حوزه و دادهصهای لازم، از گزارشات و نقشهصهای موجود استخراج گردید. مشخصات مکانی و اجرایی سازه های احداث شده از طریق انجام عملیات صحرایی ثبت گردید. کارایی سازهصها با توجه به حجم ذخیره شد رواناب در مخازن سازهصها و میزان ذخیره رواناب مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفت. بمنظور مقایس رفتار حوزه، قبل و بعد از اجرای عملیات آبخیزداری، مدل هیدرولوژیکی ‭HEC-HMS ‬با استفاده از وقایع بارندگی و رواناب مشاهده شده، واسنجی و اعتبارصیابی گردید. اثر اقدامات انجام شده در قالب تاثیر این اقدامات بر رفتار حوزه در تولید رواناب مورد ارزیابی قرار گرفت. این مدل علاوه بر کل حوزه، در یکی از زیر حوزهصهایی که بیشترین حجم عملیات در آن انجام شده است، نیز اجرا گردید. نتایج شبیه سازی نشان میصدهد که بعلت کم بودن حجم عملیات انجام شده، این عملیات تاثیر چندانی بر ذخیر رواناب در کل حوزه نداشته است. در حالی که در زیر حوز با حجم عملیات مناسب، عملیات مکانیکی انجام شده باعث تغییر رفتار حوزه در جهت افزایش ذخیر رواناب گردیدهصاست. نتایج بررسی ها نشان می دهد که علیرغم وجود نقایصی در اجرای این سازه ها، حجم روانابهای ذخیره شده و پتانسیل نفوذ رواناب افزایش یافته است که بیانگر اثر مثبت تغیرات مدیریتی اعمال شده است. واژه های کلیدی: عملیات آبخیزداری، ذخیره رواناب، سدهای کوتاه، حوزه گاودره، مدل ‭HEC-HMS