رامین روح پرور
شعبان کیا
محمد دالوند
زهره حسن بیات
فریبا پورپناهی
محمدرضا علی آبادی

ارزیابی واکنش ژنوتیپ های گندم نسبت به عوامل بیماری زا و انتخاب لاین های مقاوم یکی از اساسی ترین مولفه ها در تدوین برنامه های موفق اصلاح برای مقاومت به بیماری می باشد. در این پژوهش واکنش تعداد ‮‭262‬ لاین پیشرفته گندم نان و دوروم دیم مربوط به سال زراعی ‮‭1389-90‬ نسبت به بیماری های لکه برگی سپتوریایی و بلایت فوزاریومی سنبله در شرایط مزرعه ای گرگان و دزفول مورد ارزیابی قرار گرفت. کاشت بذر به صورت خطی روی دو خط یک متری به فاصله ‮‭30‬ سانتی متر انجام شد. جهت تسهیل در توسعه بیماری، در اطراف خزانه و بین هر ‮‭10‬ شماره بذر رقم شاهد محلی حساس به بیماری کشت گردید. در مورد لکه برگی سپتوریایی آلودگی مصنوعی خزانه با پراکنده کردن بقایای گیاهی آلوده و مایه زنی سوسپانسیون اسپور انجام گرفت. واکنش ژنوتیپ ها به روش ساری و پرسکات تغییر یافته توسط ایال و همکاران در مقیاس دو رقمی ‮‭00-99‬ ارزیابی شده و ژنوتیپ ها در گروه های مصون (‮‭00‬)، بسیارمقاوم (‮‭11-14‬)، مقاوم (‮‭15-34‬)، نیمه مقاوم (‮‭35-44‬)، نیمه حساس (‮‭45-64‬)، حساس (‮‭65-84‬) و بسیارحساس (‮‭85-99‬) قرار گرفتند. در مورد بلایت فوزاریومی سنبله خزانه با سوسپانسیون اسپور مایه زنی، و وقوع بیماری به صورت درصد سنبله های آلوده ژنوتیپ ها یادداشت برداری گردیده و مواد در گروه های مصون (فاقد علایم بیماری)، متحمل (تا %‮‭20‬ آلودگی) و حساس (بیش از %‮‭20‬ آلودگی) قرار گرفتند. نتایج به دست آمده نشان داد که در گرگان %‮‭26‬ ژنوتیپ ها نیمه حساس، %‮‭23‬ حساس و %‮‭49‬ فاقد علایم سپتوریوز برگی بوده، لیکن 4 لاین ‮‭88-91 11‬ ‭ERWYT (‬شماره ‮‭28‬)، ‮‭88-91 15‬ ‭ERWYT (‬شماره ‮‭32‬)، 2 (‮‭23‬‭)SUP IRR (‬شماره ‮‭35‬) و 4 (‮‭23‬‭)SUP IRR (‬شماره ‮‭37‬) درجاتی از واکنش مقاومت به این بیماری را نشان دادند. بر اساس داده های به دست آمده از این تحقیق به ترتیب ،‮‭40 18‬ و ‮‭42‬ درصد ژنوتیپ ها در گروه های مصون، متحمل و حساس نسبت به بلایت فوزاریومی سنبله قرار گرفتند. در دزفول به دلیل عدم وجود شرایط محیطی مساعد، نبود سیستم آبیاری افشانه در ایستگاه و کمی اینوکلوم اولیه ناشی از خشکسالی های اخیر در منطقه، بیماری لکه برگی سپتوریایی در خزانه ظاهر نگردید. با توجه به نتایج این پژوهش ژنوتیپ هایی که به هر دو بیماری دارای مقاومت نسبی قابل قبولی بودند، می توانند در مراحل بعدی برنامه های اصلاح گندم دیم مورد استفاده قرار گیرند. واژه های کلیدی: گندم، لکه برگی سپتوریایی، بلایت فوزاریومی سنبله، ارزیابی مقاومت، دیم، ‭Septoria tritici‬، ‭Mycosphaerella graminicola‬، ‭Fusarium graminearum