بررسی کمی و کیفی گیاه مرزه کوهی ‭Satureja sahendica ‬در رویشگاه های طبیعی و شرایط مزرعه در استان قزوین

مرزه سهندی ‭.Bornm Satureja sahendica ‬از خانواده ‭Lamiaceae ‬و انحصاری ایران است. این گونه در غرب و جنوب غربی استان قزوین پراکنش دارد. در تحقیق حاضر پایه های سه اکسشن مرزه سهندی در سال ‮‭1385‬ از رویشگاه های آن در استان قزوین جمع آوری و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی قزوین کشت شدند. سرشاخه های گلدار در رویشگاه ها و مزرعه در سال های ‮‭86-89‬ برداشت و پس از تعیین برخی صفات زراعی و پس از خشک شدن در سایه به روش تقطیر با آب به مدت 3 ساعت اسانس گیری و میزان اسانس براساس درصد ماده خشک محاسبه شد. ترکیب های اسانس با استفاده از دستگاه های ‭GC ‬و ‭GC MS‬شناسایی شدند. نتایج آزمایش رویشگاهی نشان داد میانگین عملکرد سرشاخه اکسشن های آبگرم ، آروچان و شنین در رویشگاه بترتیب ‮‭280‬ ، ‮‭372‬ و ‮‭370‬ کیلوگرم در هکتار و بازده اسانس آنها بترتیب ‮‭3/3‬ ، ‮‭2/45‬ و ‮‭2/7‬ درصد بود. ترکیب های اصلی اسانس اکسشن ها در رویشگاه ها تیمول ، پاراسایمن ، گاما ترپینن و کارواکرول بودند که متوسط میزان تیمول و کارواکرول آبگرم ‮‭20‬ و ‮‭13‬ درصد ، آروچان ‮‭17‬ و ‮‭14‬ درصد و شنین ‮‭21‬ و ‮‭12/6‬ درصد بود. نتایج آزمایش مزرعه نشان داد که عملکرد سرشاخه تمامی اکسشن ها در شرایط کشت شده با دو تا سه چین برداشت سالیانه بین ‮‭3000‬ تا بیش از ‮‭4500‬ کیلوگرم در هکتار بود. متوسط عملکرد نمونه های کشت شده اکسشن های آبگرم ‮‭3730‬ ، آروجان ‮‭3662‬ و شنین ‮‭3928‬ کیلوگرم در هکتار بود که از لحاظ آماری تفاوت معنی داری با هم نداشتند. عملکرد سرشاخه تمام اکسشن ها درسال اول کمترین و در سال سوم بیشترین مقدار بود. میانگین بازده اسانس نمونه های کشت شده آبگرم ، آروچان و شنین بترتیب‮‭2/85‬ ، ‮‭2/4‬ و ‮‭2/45‬ درصد محاسبه شد. ترکیب های اصلی اسانس اکسشن های مزرعه همانند رویشگاه، تیمول، کارواکرول ، گاماترپینن و پارا سایمن بودند. میانگین تیمول وکارواکرول اسانس نمونه های کشت شده آبگرم به ترتیب ‮‭23/8‬ و ‮‭13/7‬ درصد ، آروچان ‮‭22/4‬ و ‮‭12/2‬ درصد و شنین ‮‭22/8‬ و ‮‭8/8‬ درصد بود. واژه های کلیدی : مرزه سهندی‭Satureja sahandica Bornm. ‬، قزوین ، عملکرد ، اسانس ، تیمول، کارواکرول