محمدزمان نوری
مجید ستاری
علی اکبر عبادی
علی مومنی
حمید درستی
عیسی علی نژاد
محمد محمدی
محمود صیادی

استفاده از تکنولوژی برنج هیبرید نقش مهمی در افزایش تولید برنج در کشورهای برنج خیز داشته است. طی سال های اخیر، سیستم دولاینی تولید برنج هیبرید به دلیل مزایای آن نسبت به سیستم سه لاینی، مورد توجه بیشتری قرارگرفته است و تاکنون ارقام مختلفی با استفاده از این تکنیک در کشورهای پیشرو در این زمینه معرفی شده است. تحقیق حاضر به منظور ارزیابی اولیه لاین های نرعقیم حساس به دما در شرایط آب و هوایی مازندران و گیلان و همچنین استفاده از این لاین ها در برنامه تلاقی ها انجام شد. در این بررسی برای اولین بار در ایران، لاین های نرعقیم ‭TGMS‬1 و ‭TG‬‮‭51‬(نعمت‭ID‬‮‭24‬/) در آمل و لاینهای نرعقیم ‭TGMS‬1 و ‭TGMS‬2 در رشت مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که این لاین ها در فصل زراعی و در متوسط درجه حرارت ‮‭28 -30‬ درجه سانتیگراد در مرحله زایشی(دو هفته بعد از تشکیل خوشه اولیه)، کاملا عقیم بودند و در شرایط گلخانه در دمای کنترل شده ‮‭25-26‬ درجه سانتیگراد باروری نسبی داشتند. سه لاین نرعقیم مورد مطالعه با ارقام اصلاح شده و واریته های داخلی تلاقی داده شدند و سپس در برنامه پیشبرد نسل های در حال تفکیک قرار گرفتند. بدین ترتیب که از نسل F2، بوته های عقیم از جمعیت ها انتخاب شد و در گلخانه از رتون آنها بذر حاصل شد. عملیات ارزیابی، انتخاب و تولید بذر در گلخانه در طول سال های اجرای این تحقیق و در سایر نسل ها انجام شد. با توجه به پایداری عقیمی این لاین ها در سال های مختلف می توان نتیجه گرفت که این لاینها برای استفاده در شرایط آب و هوایی شمال ایران مناسب می باشند. ضمن اینکه لاین های نرعقیم حاصل از تلاقی ها می توانند پس از خلوص به عنوان منابع جدید برای تولید هیبرید های دولاینی مورد استفاده قرار گیرند. واژه های کلیدی: برنج هیبرید، لاین نرعقیم حساس به دما، نسلهای در حال تفکیک.