یوسف علی سعادت

گردو یکی از درختان بومی ایران است که در مورد ارزیابی منابع ژنتیکی و معرفی ارقام تجاری آن اقدام شایسته ای انجام نشده است. برای معرفی نژادگان های امید بخش گردو، لازم است درختان برتر این گونه در کشور ارزیابی شوند. هدف از اجرای این پروژه، ارزیابی ویژگی های ‮‭110‬ نژادگان برترگردوی کلکسیون ذخایر ژنتیکی گردو در ایستگاه تحقیقات درختان چند منظوره استهبان در سه سال متوالی‮‭1386‬ الی ‮‭1388‬ بود. در این پژوهش ‮‭73‬ ویژگی رشد رویشی، برگ ،گلدهی، میوه دهی و فندقه مورد ارزیابی قرار گرفت. تاریخ شکفتن جوانه های برگ، عادت رشد، قدرت رشد، عادت شاخه دهی، شکوفایی گل آذین نر و گل ماده، تعداد گل آذین نر و گل ماده، عادت گلدهی گل ماده، طول دوره گلدهی، درصد استقرار میوه، زمان رسیدن میوه، خصوصیات ظاهری فندقه ‭(Nut)‬، ضخامت پوسته چوبی فندقه، وزن فندقه، وزن مغز، درصد مغز، رنگ مغز، میزان گوشتی بودن مغز، پر شدن کامل بذر، آسانی جدا شدن مغز از پوست، چروکیدگی مغز، درصد آفتاب سوختگی و درصد پوکی در هر نژادگان مهم ترین ویژگی های مورد ارزیابی بود. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که گوناگونی زیادی در ویژگی های ریختیکی و فنولوژیکی در بین نژادگان ها وجود دارد. شکفتن جوانه های برگ در بیشتر نژادگان ها (حدود ‮‭70‬ درصد) از ‮‭21‬ تا ‮‭29‬ اسفند ماه صورت می گرفت. عادت رشد، قدرت رشد و عادت شاخه دهی در نژادگان ها از گوناگونی زیادی برخوردار بود. عادت رشد در بیشتر نژادگان ها گسترده، قدرت رشد متوسط و تراکم شاخه بینابین بودند. در اکثر نژادگان ها (‮‭52/3‬ درصد) ظهور گل آذین های نر زودتر از گل ماده بود و در ‮‭41/3‬ درصد از نژادگان ها ظهور گل ماده و گل آذین نر هم زمان بود. از ‮‭110‬ نژادگان ارزیابی شده در ‮‭62‬ نژادگان (‮‭56/4‬ درصد) گل های ماده در سراسر شاخه های رشد فصل جاری (گلدهی جانبی) قرار داشتند. تجزیه همبستگی نشان داد که همبستگی مثبث و معنی داری بین تاریخ شکفتن جوانه برگ و آغاز شکوفایی گل آذین نر و گل ماده وجود دارد. ارزیابی ویژگی های بذر نژادگان ها نشان داد که میانگین وزن هر فندقه با پوسته چوبی از ‮‭7/4‬ گرم تا ‮‭17/9‬ گرم، میانگین وزن مغز هر فندقه از ‮‭3/7‬ تا ‮‭8/2‬ گرم و درصد مغز از حداقل ‮‭35/6‬ تا حداکثر ‮‭60/6‬ درصد متغیر بود. وزن متوسط مغز هرفندقه همبستگی مثبت و معنی داری با طول، قطر، پهنا و وزن متوسط هر فندقه نشان داد. شاخص گرد بودن در نژادگان های مختلف از حداقل ‮‭0/73‬ تا حداکثر‮‭1/08‬ متفاوت بود. رنگ مغز در ‮‭68/2‬ درصد نژادگان ها روشن، جدا شدن مغز از پوست در ‮‭56/4‬ درصد نژادگان ها راحت، رنگ پوسته چوبی در ‮‭56/4‬ درصد نژادگان ها روشن، میزان پر بودن مغز در ‮‭50/9‬ درصد نژادگان ها خوب، میزان گوشتی بودن مغز در ‮‭70‬ درصد نژادگان ها متوسط بود. در ‮‭42/7‬ درصد از نژادگان ها محل اتصال فندقه به دمگل دارای پوشش متوسط بود و بیشتر نژادگان ها طعم و مزه رضایت بخش داشتند. ضریب همبستگی بین درصد مغز، پر بودن مغز و گوشتی بودن مغز مثبت و معنی دار بود. براساس نتایج حاصل از این پژوهش، شکاف خوردن پوسته سبز شاخص مناسبی برای برداشت گردو نیست و قهوه ای شدن بافت های دربرگیرنده اطراف و بین لپه های مغز شاخص مناسب تری برای رسیدن مغز و زمان برداشت گردو می باشد. بر اساس همه شاخص های ارزیابی شده، نژادگان های ،5 ،7 ،8 ،‮‭23‬،‮‭15‬ ،‮‭29‬ ،‮‭34‬ ،‮‭42‬ ،‮‭49‬ ،‮‭108 107‬ و ‮‭109‬ به عنوان امید بخش به منظور تولید فندقه (محصول گردو) پیشنهاد می شود. نژادگان های ،‮‭13‬ ،‮‭17‬ ،‮‭48‬ ،‮‭58 50‬ و ‮‭77‬ از نظر ویژگی های رشد قطر طوقه، قطر برابر سینه و ارتفاع به ترین بودند و برای تولید چوب توصیه می شوند. واژه های کلیدی: ارزیابی ویژگی ها، تنوع ژنتیکی،شکفتن جوانه برگ، درصد مغز، فندقه، ‭Juglans regia L