محمدتقی رستمیان
علی مکرمی
نوربخش خداپرست
علیرضا کیهان ثانی
عبداله نصراله تبار

برنامه ریزی در جهت مبارزه با شانه دار مهاجم دریای خزر ‭Mnemiopsis leidyi ‬مستلزم آگاهی در زمینه پراکنش زمانی، مکانی، تغییرات فصلی و توده زنده این جانور می باشد. در این بررسی، از هشت ترانسکت در منطقه آستارا، انزلی، سفید رود، تنکابن، نوشهر، بابلسر، امیرآباد و ترکمن در اعماق ،5 ،‮‭10‬ ،‮‭50 20‬ و ‮‭100‬ متر واقع در جنوب دریای خزر نمونه برداری بعمل آمد. نمونه برداری با تور پلانکتون چشمه ‮‭500‬ میکرون صورت گرفت. پارامتر های وزن، طول، تراکم و زیتوده شانه دار مهاجم اندازه گیری شد. مقایسات میانگین ها بر اساس سال، فصل، منطقه، عمق، لایه و اندازه موجود صورت گرفت. میانگین تراکم و زیتوده شانه دار مهاجم در سال ‮‭1387‬ بترتیب‮‭63 8‬ عدد و ‮‭7/75 1/34‬ گرم در مترمکعب بوده است. دامنه تغییرات تراکم و زیتوده شانه دار بترتیب ‮‭0-639‬ عدد و ‮‭0-158‬ گرم در مترمکعب بود. بیشترین میانگین فصلی تراکم مربوط به فصل پاییز (‮‭150 17‬درمتر مکعب) و بیشترین میانگین زیتوده آن مربوط به فصل تابستان (‮‭26/59 4/61‬ گرم در متر مکعب) بوده است. اختلاف معنی داری بین تراکم و زیتوده شانه دار در فصل های تابستان و پاییز وجود داشت (‮‭0/05‬‭> p).‬در این بررسی شانه دار دریای خزر به لحاظ طولی در فصل پاییز کوچکتر از نمونه های تابستان بود. کمترین میانگین فصلی تراکم مربوط به فصل بهار و زمستان (بترتیب‮‭4 1‬ و ‮‭6 2‬ عدد در متر مکعب) بوده است. کمترین میانگین زیتوده فصلی مربوط به فصل زمستان (‮‭0/5 0/07‬گرم در متر مکعب) بود. بیشترین میزان تراکم و زیتوده شانه دار مهاجم در سال ‮‭1387‬ مربوط به عمق 5 متر منطقه انزلی در فصل تابستان تعیین گردید که بترتیب با ‮‭639‬ عدد و ‮‭158‬ گرم در متر مکعب بوده است. در بررسی منطقه ای ترانسکت های هشتگانه، میانگین تراکم و زیتوده سالانه شانه دار مهاجم دارای اختلاف معنی داری نبوده است (‮‭0/05‬‭ P). ‬در نتیجه شانه دار مهاجم جز آبزیان کرانه ای و سطح زی است. اندازه طولی شانه دار طی سال های ‮‭1384-85‬ نشان داد که حداکثر اندازه آن در سال های ‮‭1384‬ و ‮‭1385‬ بترتیب ‮‭55‬ و ‮‭60‬ میلیمتر بوده است. در حالی که در سال ‮‭1387‬ حداکثر اندازه طولی ‮‭50‬ میلیمتر ثبت گردید. نتایج حاصل از این بررسی به لحاظ تغییرات کمی تراکم و زیتوده و مقایسه آن با سنوات گذشته نشان داد شانه دار مهاجم دارای روند نزولی بوده است. لغات کلیدی: دریای خزر، تراکم، زیتوده، ‭Mnemiopsis leidyi