شکیبا شاهمرادی
محمدرضا میرحسینی
حسن عبدی
محمد آقاعلیخانی

به منظور ارزیابی کلکسیون ژرم پلاسم جو بانک ژن گیاهی ملی ایران از نظر تحمل به خشکی، ‮‭277‬ مورفوتیپ بومی ‮‭11‬ استان از مناطق خشک و نیمه خشک کشور در دو شرایط نرمال و تنش خشکی مورد بررسی قرار گرفتند. همانطور که انتظار می رفت همگی مورفوتیپ ها تحمل نسبتا بالایی نسبت به تنش خشکی نشان دادند و در مقایسه با شاهدها (ارقام شاهد نیمه متحمل، متحمل و حساس ) اغلب در سطح نیمه متحمل و متحمل بودند. مورفوتپ های بومی استان های خوزستان، مرکزی و کرمان به ترتیب دارای بالاترین شاخص تحمل به تنش بودند و مقادیر ‭STI ‬در این مورفوتیپ ها بالاتر از رقم مقاوم مورد استفاده در این آزمایش بود. نتایج حاصل اهمیت منابع ژنتیکی بومی را در تحقیقات بهنژادی و به زراعی آشکار می سازد. بر اساس عملکرد در شرایط نرمال و عملکرد در شرایط تنش نیز مورفوتیپ های بومی استان های خوزستان، مرکزی، کرمان، بوشهر و اصفهان به همراه شاهد متحمل در گروه ‭A ‬قرار گرفتند. شاخصصهای تحمل و حساسیت به تنش ‭(SSI) ‬برای تعیین میزان تحمل مورفوتیپ ها محاسبه شد و مورفوتیپ ها بر این اساس رتبه بندیی شدند. شاخص های شدت تنش در محیط شرایط تنش منطقه کرج ( با شدت تنش کم) در حدود ‮‭0/23‬ ، درشرایط تنش منطقه ورامین (با شدت تنش ملایم) ‮‭0/41‬ و در شرایط تنش خشکی آزمایش یزد ( با شدت زیاد) ‮‭0/95‬ بود. ضرایب همبستگی میان عملکرد در شرایط نرمال و عملکرد در شرایط تنش خشکی با شاخص های تنش نشان داد که از میان شاخصصهای بررسی شده، ‭STI ‬و‭GMP ‬در هر دو محیط همبستگی مثبت ومعنیصدار با عملکرد در شرایط نرمال و عملکرد در شرایط تنش داشتند، بنابراین این شاخص ها بهترین شاخصصهای تنش برای مقایسه مورفوتیپ ها در این آزمایش بودند. در کلیه آزمایشات چه در شرایط نرمال و چه درشرایط تنش خشکی اعمال شده ، مورفوتیپ های شماره ،‮‭16‬ ،‮‭25 24‬ و ‮‭26‬ در گروه ‭A ‬قرار گرفتند. بر اساس شاخص تحمل تنش‭(STI) ‬نیز، مورفوتیپ های شماره ‮‭26‬ ( رقم کارون در کویر) ، ‮‭25‬ ( ‮‭6711‬) ، ‮‭24‬ (‮‭6652/2‬) و ‮‭16‬ (‮‭6436‬) به ترتیب متحمل ترین مورفوتیپ ها نسبت به تنش خشکی شناسایی شدند . واژه های کلیدی: جو،ژرم پلاسم،تحمل، خشکی، شاخص وهمبستگی.