بررسی مقدار فلزات سنگین (کادمیم، سرب و نیکل) و نیترات در سبزیجات مناطق عمده تولید کشور

وجود عناصر سنگین و آلاینده های دیگر از جمله نیترات در خاک ها و گیاهان سبب ایجاد مشکلات زیست محیطی فراوانی شده است. عوامل متعددی از جمله مصرف کودهای شیمیایی، کارخانجات و مواد مادری خاک باعث افزایش آلودگی در محصولات کشاورزی به وی ژه سبزیجات شده است. با توجه به سطح زیر کشت سبزیجات در کشور و اهمیت آن در زنجیره غذایی، شناخت، تعیین مهمترین آلاینده ها و مناطق آلوده نقش مهمی را در تولید محصول سالم خواهد داشت. به منظور بررسی میزان نیترات و عناصر سنگین در اراضی مزارع سبزیجات در استان های تهران (مزارع محدوده شهرستان های ورامین، پاکدشت، پیشوا ، قرچک و اسلام شهر)، خوزستان (مناطق دزفول، شوشتر، حمیدیه و رامهرمز) و لرستان (مناطق عمده سبزی کاری استان به ویژه شهرستان پلدختر) نمونه برداری از خاک و گیاه انجام شد. نمونه های خاک (عمق 30-0 سانتی متری) به صورت تصادفی و مرکب نمونه برداری و به آزمایشگاه ارسال گردید و ویژگی های بافت خاک، EC، pH و مقدار نیتروژن کل، پتاسیم و فسفر قابل جذب، عناصر سنگین قابل جذب در خاک (کادمیوم، سرب و نیکل) تعیین گردید. همچنین در همان مناطق نمونه گیاه تهیه و میزان نیترات و عناصر سنگین اندازه گیری شد. نتایج به دست آمده از مناطق مورد مطالعه در استان تهران نشان داد درکلیه خاک های مزارع سبزیجات مقدار سرب، کادمیوم و نیکل کمتر از حدود مجاز استاندارد خاک بود. همچنین میزان نیترات، سرب و کادمیوم در ماده تر نعناع به ترتیب در 36، 63 و 27درصد، ریحان 70، 14 و 28 درصد و تره 40، 13 و 6 درصد مزارع بیشتر از حد استاندارد بود. مقدار نیکل در تمامی مزارع نعناع، ریحان و تره کمتر از حد استاندارد بود. در مزارع گشنیز، جعفری، شوید و شاهی میزان نیترات در ماده تر در کلیه مزارع بیش تر از حد استاندارد و میزان نیکل کمتر از حد استاندارد بود. همچنین در مزارع گشنیز و جعفری، مقدار سرب در تمامی مزارع پایین تر از حد استاندارد و میزان کادمیوم تنها در یک مزرعه از حد استاندارد بالاتر بود. در مزارع شوید نیز میزان سرب در 28 درصد مزارع (در2 مزرعه) بیش تر از حدود استاندارد و میزان کادمیوم در تمامی مزارع شوید کمتر از حدود استاندارد بود. در مزارع شاهی، میزان سرب تنها در یک مزرعه و مقدار کادمیوم در 62 درصد مزارع بیشتر از حدود استاندارد در سبزیجات برگی بود. نتایج این تحقیق در استان خوزستان نشان داد، میانگین نیتروژن در خاک های مورد مطالعه 0/11 میلی گرم بر کیلوگرم بود. غلظت نیترات در گیاه( میانگین 238/2 میلی گرم بر کیلوگرم) در 95 درصد نمونه هاکمتر از 1000 میلی گرم بر کیلوگرم بود. میانگین غلظت نیکل، سرب و کادمیم در نمونه های گیاهی به ترتیب 1326/8، 204/15و 20/9میکروگرم در کیلوگرم وزن تر بود. مقایسه نتایج با حدود استاندارد نشان داد که غلظت عناصر آلاینده مورد مطالعه در سبزیجات (شاهی، تره، ریحان، تربچه، نعناع، جعفری) کمتر از حد مجاز بوده و از این نظر آلودگی مشاهده نشد. نتایج در استان لرستان نشان داد که میزان میانگین نیترات خاک نسبت به میزان استاندارد اعلام شده توسط سازمان ملی استاندارد ایران برای خاک که 20 میلی گرم در کیلوگرم است، بیشتر است و در 83 درصد مزارع مورد مطالعه، میزان نیترات از حد مجاز طبق استاندارد ملی ایران فراتر بوده است. میانگین غلظت عناصر سنگین سرب، کادمیوم و نیکل در خاک های تحت کشت سبزیجات کمتر از حد مجاز استاندارد می باشد. غلظت نیترات سبزیجات تره، تربچه، شاهی، ریحان و نعناع بسته به نوع سبزی متفاوت می باشد که در سبزی نعناع و ریحان به ترتیب 20 و 38/4درصد سبزی تولیدی بیش از میزان استاندارد اعلام شده توسط سازمان ملی استاندارد ایران برای سبزیجات برگی که 1000 میلی گرم در کیلوگرم وزن تر است، می باشد. در حالی که در سبزیجات تره، شاهی و تربچه به ترتیب 66/7، 73/3 و 80 درصد از سبزی تولیدی بیش از میزان استاندارد 1000 میلی گرم در کیلوگرم وزن تر می باشد که این مسیله بیانگر این است که احیا نیترات در این سه گیاه نسبت به سایر سبزیجات بسیار کمتر است و علت آن مصرف بی رویه کودهای ازته (بیش از 1000 کیلوگرم کود ازته) و کودهای دامی نسبتا تازه با غلظت نیترات بسیار بالا، می-باشد. در خصوص عناصر سنگین در سبزیجات به طور کلی میانگین غلظت عناصر سرب، نیکل و کادمیوم کمتر از حداکثر میزان مجاز برای سبزیجات تازه می باشد. اما با توجه به اثرات تجمعی عناصر سنگین در بدن انسان در دراز مدت و امکان بروز مشکلات جسمی بایستی مصرف سبزیجات با غلظت عناصر سنگین بالا کنترل شود. به طوریکه در مزارعی که در کنار جاده اصلی اقدام به تولید سبزیجات می نمایند اکثرا غلظت سرب و سپس نیکل و کادمیوم مشکل ساز می باشد. کلمات کلیدی: سبزیجات برگی، نیترات، سرب، نیکل، کادمیوم، عناصر سنگین