علیرضا نیکوئی
مرتضی خداقلی
حمید قیومی محمدی
نورایر تومانیان
امیرهوشنگ جلالی
علیرضا مامن پوش

هدف اصلی این مطالعه، تدوین یک الگوی کشت بهینه و عملیاتی محصولات زراعی و باغی در دهستان دشت، شهرستان شهرضا در استان اصفهان بود. برای این منظور اطلاعات مختلف شامل اطلاعات تناسب اراضی، منابع آب و مصارف آب کشاورزی، قیمت و هزینه، تکنولوژی تولید و بهره وری، و محدوده و نظام بهره برداری های کشاورزی با بهره گیری از نتایج پروژه های مرتبط جمع آوری شد و در یک پروسه سیستماتیک، جمع بندی، پردازش و تلفیق گردید. سپس در قالب یک بانک اطلاعات پایه، در مدل ریاضی الگوی کشت محدوده مطالعاتی، مورد استفاده قرار گرفت. این مدل که یک الگوی برنامه ریزی ریاضی چند هدفه و تامین کننده مصالحه ای بین اهدافی چون حداکثر شدن منافع بهره برداران کشاورزی (بازده برنامه ای)، کاهش اثرات تخریبی زیست محیطی (هزینه کود و سم)، کاهش مصرف و یا افزایش بهره وری مصرف آب و حفظ منافع اجتماعی (اشتغال) با لحاظ محدودیت های اقتصادی، فنی و استراتژیک حاکم بر مزارع و منطقه بود. الگوی کشت حاصل از مدل برای 17000 هکتار اراضی کشاورزی تحت تملک در شمال شهرستان شهرضا واقع در محدوده مطالعات پایلوت استان پیشنهاد شد. الگوی چند هدفه پیشنهادی، افزایش سطح زیر کشت محصولات باغی و سبزیجات و کاهش سطح زیر کشت غلات و علوفه را در محدوده مورد مطالعه نشان میدهد و میزان تولید محصولات کشاورزی نیز به فراخور تغییر الگوی کشت تغییر یافته است. علاوه بر این، الگوی پیشنهادی، کاهش 31 درصدی سطح زیرکشت کل، کاهش 56 درصدی میزان مصرف آب در هکتار، افزایش 5 میلیارد ریالی سود خالص و درنتیجه افزایش بهره وری استفاده از زمین از میزان 30 میلیون ریال در هکتار برای الگوی جاری به 40 میلیون ریال در الگوی چند هدفه را نشان میدهد. خشکسالی یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر ترکیب کشت در منطقه بود و الگوی پیشنهادی، افزایش سطح زیر کشت گیاهان متناسب با شرایط خشکسالی را در پی داشت. شاخص تنوع شانون و شاخص تنوع سیمپسون در شرایط فعلی منطقه برای گیاهان زراعی به ترتیب 1/47 و 0/79 بدست آمد که با توجه به پیشنهاد گیاهان جدید برای منطقه به ترتیب میتوانند 2/7 و 7/7 درصد افزایش یابند. با توجه به این نتایج، می توان با اصلاح الگوی کشت حاضر، بهره وری استفاده از منابع تولید را همسو با مفاهیم کشاورزی پایدار افزایش داد. بنابراین، پیشنهاد می شود که در آینده با تغییر در الگوی کشت بر اساس نتایج حاصل از این مطالعه، به سوی افزایش بهره وری استفاده از منابع آب به شدت کمیاب و کشاورزی پایدار، تغییر استراتژی داده شود. در نظر گرفتن، قوانین تشویقی و بازدارنده از سوی برنامه ریزان عملیاتی جهت ترویج و اجرای آن، راه گشا خواهد بود. علاوه بر این، اتخاذ سیاست هایی از جمله سیاست های کاهش آب در دسترس (مانند نصب کنتور هوشمند و حذف چاه های غیر مجاز) توصیه می گردد. واژه های کلیدی: الگوی کشت، برنامه ریزی ریاضی، الگوی چند هدفه، بهره وری، آب